Ali Hüseyinzade
Ali Turan imzasını da kullandı,
İttihad ve Terakki Fırkasının kurucularından ve ilk Türkçülerdendir.
Babası Tiflis Türk Okulu öğretmenlerinden Hüseyin Bey'dir.
Çocukluğu büyük babası Kafkas Şeyhülislâmı Hüseyinzade Ahmet Saylani'nin yanında geçti,
İlköğrenimini Tiflis Türk-Müslüman Okulunda aldı.
1875'te Tiflis klasik gimnazyumuna girdi.
Büyük babası Şeyh Ahmet ile onun dostu Mirza Fetih Ali Ahundzade'nin sohbetlerinden faydalandı ve onların eğitimi altında zamanının edebi çevresini tanıdı.
Gimnazyum öğrenciliğinden itibaren Türkçeye, Türkçülüğe ve Türkiye'ye dayanmak gerektiği düşüncesinin doğmasında Şeyh Saylani'nin ve Ahundzade'nin büyük etkisi oldu.
1885'te Petersburg Üniversitesi Fizik Matematik Bölümünden (1889) mezun olduktan sonra Türklük ve Türkçülüğü yakından incelemek arzusu ile İstanbul'a gelerek 1890'da Askeri Tıbbiyeye girdi.
Çarlık idaresine karşı kuzey Türkleri arasında uyanan isyan ve hürriyet duyguları ile dolu olduğu için, Abdülhamit yönetimine karşı olanlarla hemen anlaşmıştı.
Bu gençler Ubeydullah Efendi ile temasta bulunuyorlar,ondan faydalanıyorlardı.
Burada iken Türk-Yunan savaşına katıldı.
Savaştan dönüşünde (1900) sınavı kazanarak Tıbbiye Yüksek Okuluna profesör yardımcısı olarak atandı.
Ittihad ve Terakki üyesi olması yüzünden bu görevde uzun süre kalamadı.
1903'te Kafkasya'ya kaçmak zorunda kaldı.
Kendi doğum yerinde Türkçülük ve hürriyet mücadelesine çareler aradı, bunun için yayınlar yaptı.
Ahmet Ağaoğlu, Ali Merdan Topçubaşıoğlu ve Zeynelabidin Tagiyef ile Hayat adlı bir gazete çıkardı ve iki yıl bu gazetenin başyazarlığını yaptı.
Bu gazetede "Türkler Kimdir ve Kimlerden İbarettir", "Bize Hangi İlimler Lazımdır", "Yazımızı, Dilimiz ve Birinci Elimiz" başlıklarıyla önemli makaleler yayımladı.
Ali Bey, yazılarında Müslümanların ve Türk kavimlerinin kalkınması ve modernleşmesinde "Türkleşmek, İslâmlaşmak ve Avrupalılaşmak" diye belirttiği üç ilkeye önem verilmesi gerektiğini savundu.
1905'te Tiflis'te ileri sürülen bu düşünce yedi yıl sonra 1911'de hararetli taraftarlar buldu.
Gökalp "Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak" adlı makalelerini ve 1918'de bu makalelerden oluşan kitabını yayımladı.
Gökalp, Hüseyinzade'nin adını zikretmemekle birlikte ona saygı duyuyordu, onu "Yalvaç" diye adlandırmıştı. (H. Ziya Olken)
Hüseyinzade Ali, 1906'da yine Tiflis'te Füyûzat adlı bir dergi çıkararak onun da başyazarlığını yaptı.
Daha sonra Kafkasya'da İrşad, Terakki, Hakikat gazetelerinde çalıştı.
Hayat yayımlanmadan önce de Kafkas Türklerinin ülkülerini savunmak üzere Rusça yayımlanan Kapsi gazetesinin başyazarlığını yaptı.
1907'den, İstanbul'a döneceği 1910 yılma kadar geçen sürede Bakü'de Saadet Okulunu kurdu ve orada dersler verdi.
İstanbul'a geldiğinde yeniden sınava girerek deri ve frengi hastalıkları profesörlüğüne yükseltildi.
Ittihad ve Terakkinin kurucularından olduğu için Türkiye'ye dönüşünde partinin genel merkez üyeliğine getirildi,
1910-18 yıllan arasında îttihad ve Terakkinin en etkin üyelerinden oldu.
Türk Ocağındaki sohbetleri ve telkinleri ile gençleri topluyor, Gökalple birlikte Türkçü harekete önayak oluyordu.
Fakat çekingen mizacı ve gösterişsizliği yüzünden kitle üzerinde değil, düşünürler üzerinde etkili olabildi.
İstanbul'da Kafkas Türkleri Maarif Cemiyeti üyeliğinde (1913), Yüksek Sağlık Meclisinde (1916), Türk-Macar Dostluk Yurdu genel merkez üyeliğinde (1916) bulundu.
Balkan Savaşı sırasında hastanelerde çalıştı.
Bilimsel ve siyasal görevlerle birçok ülkeye gönderildi.
Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda hükümet tarafından Kafkasya'ya görevli olarak gönderildi.
Bu dönemde Azerbaycan'ın millî bir devlet olması için çalıştı.
Azerbaycan'ın İstanbul elçisi olarak gönderilmiş olan Yusuf Vezirli'nin Azerbaycan Türk edebiyatı tarihini yazması ve yayımlamasına (1919) yardım etti.
Birinci Dünya Savası sırasında Akçuraoğlu ve diğer dostlarıyla Turan Heyeti adıyla Orta Avrupa'da Türklük için propaganda gezisine çıktı.
1916'da Berlin'de toplanan Türk kavimleri kongresine katıldı.
1917'do Akil Muhtar ve Nesim Muslih'le birlikte Stockholm'de toplanan uluslararası sosyalist kongresine gönderildi.
Bu kongrede dikkate değer bir tebliğ okudu.
Son olarak 1926'da Bakû'de toplanan Birinci Türkoloji Kongresine katılarak bu kongreye ait notlar bıraktı.
Emekliye ayrılacağı 1933 yılına kadar fakültedeki derslerine devam etti.
1942'de Üsküdar'daki evinde öldü.
Aşağıda belirtilen eserlerinin dışında» Emrazı Cildiye ve Zûhreviye'ye ders kitaplarından başka basılmamış bir Büyük Tıp Lügati vardır.

ESERLERİ:

DÜŞÜNCE-ARAŞTIRMA-ANI:

• Abd- i Gılaf ve Mahfaza (Baku, 1906),
• Eski Tıbbiye (1910),
• Hal-i Vatan,
• Yurt Kaygusu (1911),
• Kefalet Yahut Vefakâr Dostlar (1923),
• Garbın iki Destanında Türk (Baku, 1926),
• Truvanın Son Gecesi (1936),
• Bahçemin Ağaçları (1936),
• Ondan Önce ve Sonra (1938),
• İttihat ve Terakki Nasıl Kuruldu (1938).

ÇEVİRİ:

• Faust (Goethe'den, 1923).

HÜSEYİNZÂDE ALİ BEY
EY ULU TANRI...
Ey zâtı müebbet gayıpta gizli! Ey ezelden beri izleri belli! Ey namütenahi, kudretin eyler Her yerde, her canda, her an tecelli...1934 (Ali Haydar Bayat / Hüseyinzâde Ali Bey.1998)

HÜSEYİNZÂDE ALİ BEY
SEYYİD HÂŞİM İÇİN
Ne felsefe ne de ulûm ve fünûn Sırr-ı mevti keşfe etmiyor imdâd, Dumanlar içinde söyler sûfîyyûn Ey Tanrım, mazuruz, edersek feryâd!
Olmuşduk Hâşim'in fazlına meftun; Kara haber etdi cümleyi dilhûn: Dediler: "Sureti yadigâr olsun". Mümkün mü etmemek siretini yâd!
Fıkh ile hukukda vardı rüsûhu, Göğsünde taşırdı adalet ruhu, Levh-i hatırına Hakk'ın sununu. Ederdi Ayât-ı Kur'an'î işhâd.
Ümmete aitdi hüznü sürürü, Parlardı yüzünde Muhammed nuru. Dilinde hakikât söylerdi doğru, Ederdi ihvanı her sözü Irşâd.
Bitmeden bir mâ'bed yıkıldı sütün. Nağmesi yarıda, susdu erganun, Genç iken ah! öldü, toprağa medfûn O faziletler ki edilmez ta'dâd!..
{Türk Yurdu, c. XIII. s. 3632)