Ebü'l-Fidâ' İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav' b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşki eş-Şafiî (ö. 774/1373)
Tarihçi, müfessir, muhaddis ve Şafiî fakîhi.

701"de (1301-1302) Busrâ'nm Müceydi-lülkarye köyünde dünyaya geldi.[570] 700 (1300-1301) yılında doğduğu da rivayet edilir.[571] Kendisi fakih, hatip, şair ve edip olan babası öldüğünde [572] üç yaşlarında olduğunu söyler.[573] İbn Kesîr 707(1307-1308) yılında ailesiyle birlikte Dımaşk'a göç etti. Ağabeyi Kemâleddin Abdülveh-hâb onun öğrenimiyle yakından ilgilendi; ilk fıkıh derslerini de ondan aldı ve 711'-de (1311-12) Kur'ân-ı Kerîm'i ezberledi. Daha sonra Burhâneddin İbrahim b. Ab-durrahman el-Fezârî ve Kemâleddin İbn Kâdî Şühbe'den fıkıh okudu. Genç yaşta yazdığı Ahkâmü't-tenbîh adlı eserini hocası Burhâneddin el-Fezârîye arzedip onun takdirini kazandı. Usûl-i fıkha dair Muh-taşam İbni'l-Hâcib'ı Şemseddin Mah-mûd b. Abdurrahman el-İsfahânîye okuyup icazet aldı. Ayrıca Şerefeddin îsâ el-Makdisî, Bahâeddin İbn Asâkir, Şemseddin Muhammed b. Muhammed eş-Şîrâ-zî, İshak b. Yahya el-Âmidî, Muhammed b. Ahmed b. Zerrâd, İbnü'ş-Şıhne el-Hac-câr, Abdullah b. Muhammed b. Yûsuf el-Makdisî ve Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî'den hadis. Alemüddin el-Birzâlî ve Zehebî'den hadis ve tarih, Muhammed b. Şerefeddin el-Ba'lebekkî'den kıraat, Takıyyüddin İbn Teymiyye'den kelâm ve fıkıh dersleri aldı. Bu hocaları arasında daha çok Burhâneddin el-Fezârî, kayınpederi Yûsuf el-Mizzî, Zehebî ve İbn Teymiyye'den etkilendi. Bunların dışında Şemseddin el-İsfahânî, Ebü'1-Feth ed-Debûsî, Ali b. Ömer el-Vanî, Yûsuf et-Hu-tenî, Ebû Mûsâ el-Karâfî ve İbnü'd-De-vâlibî el-Bağdâdî icazet aldığı hocalarından bazılarıdır.
İbn Kesîr öğrenimini tamamladıktan sonra hatip, müderris, kıraat âlimi, müftü ve mahkeme heyeti üyesi olarak çeşitli görevlerde bulundu. 11 Cemâziyelevveİ 736'da (27 Aralık 1335) Dımaşk'ta Şâfiî-ler'e tahsis edilmiş olan Necîbiyye Medresesi'nde ders vermeye başladı ve ölümüne kadar bu görevini sürdürdü. 16 Muharrem 746'da (19 Mayıs 1345) Bahâeddin Mercânî'nin yaptırdığı Mizze Camii'nde hutbe okumak üzere görevlendirildi. Zehebî'nin 16 Zilkade 748'de (17 Şubat 1348) ölümü üzerine Dımaşk'taki Sâlihiyye Med-resesi'ne müderris tayin edildi. Bu medresede verdiği ilk derse ulemâ, kadılar ve kalabalık bir halk topluluğu katıldı. Takıyyüddin es-SübkTnin 7S6'da (1355) vefatından sonra kısa bir süre Dımaşk'ta Dâ-rü'1-hadîsi'l-Eşrefiyye'nin reisliğini yaptı. Ayrıca Dârü'l-Kur'ân ve Dârü'l-hadîsi't-Tenkıziyye'de ders verdi. 28 Şevval 767'-de (8 Temmuz 1366) Emeviyye Camii'nde Fatiha sûresinin tefsirini yaptığı derse melikü'l-ümerâ ve nâibü's-saltana Seyfeddin Mengliboğa, kadılar ve ileri gelen devlet adamları da katıldı.
Yönetim aleyhindeki her türlü isyana karşı olan İbn Kesîr, Memlûk Devleti ile olduğu kadar ulemâ ve halkla da iyi ilişkiler içindeydi ve hemen her konuda ılımlı bir politika takip edilmesinden yanaydı. 752'de (1351) Emîr Bayboğa Urûs'un başarısızlıkla sonuçlanan isyanından sonra Memlûk Sultanı el-Melikü's-Sâlih ile birlikte Dımaşk'a gelen Halife Mu'tazıd-Bil-lâh, onu devlete bağlılığının bir mükâfatı olarak Demmâgıyye Medresesi'nde huzuruna kabul etti. Ahmed b. Hanbel'in ei-Müsned'indeki bazı hadisleri güzel yorumlamasından dolayı kendisini kutladı.[574]
Hz. Ebû Bekir, Ömer ve Osman'a küfür ettiği ve Emeviyye Camii'nde Sünnîler'le birlikte namaz kılmayı reddettiği için Mâ-likî kadısı tarafından kırbaç cezasına çarptırılan Hilleli bir Şiî, daha sonra Dârüssa-âde'de toplanan mahkeme heyeti tarafından idam cezasına mahkûm edildi.[575] Bu mahkeme heyetinin üyeleri arasında İbn Kesîr de bulunuyordu. İbn Kesîr. 741 Şevvali sonunda (Nisan 1341) ulûhiyyet iddiasında bulunan Osman ed-Dekâki'nin yargılandığı Dârüssaâde'deki Dârüladl'-de de üye olarak görev yaptı. Rebîülev-vel7S6'da (Mart-Nisan 1355) Kâdılku-dât Takıyyüddin es-Sübkî'nin, Altunboğa en-Nâsırî ve Kutluboğa el-Fahrî'nin yetimlerin mallarına el uzatmalarına göz yummakla İtham edilmesi üzerine kurulan mahkemede görev aldı ve kadıyı savundu. 26 Rebîülevvel 766'da (21 Aralık 1364) Emîr Mengliboğa tarafından teşkil edilen ve Dârüssaâde'de toplanan mahkeme heyetinde de bulundu. Kanuna aykırı icraat yapmakla suçlanan Kadı Tâced-din b. Takıyyüddin es-Sübkî lehinde oy kullanarak Mengliboğa'nın takdirini kazandı.[576]
762'de (1360-61) isyan ettiği için azledilen Dımaşk Valisi Baytemür Şaban 766'-da (Nisan-Mayıs 1365) Dımaşk'a gelince onun şerefine Şahîh-i Buhârî'nln ezbere okunması işini organize etme görevi İbn Kesîr'e verildi. Kıbrıs Franklan'nın İslâm ülkelerine karşı başlattıkları saldırıyı sürdürmeleri üzerine gerekli askerî tedbirleri alan Dımaşk Valisi Emîr Mencek 770'te (1368-69) halkın cihada katılması gerektiği konusunda ondan fetva istedi.
Bunun üzerine İbn Kesîr ei-İctihâd fi ta-lebi'I-cihâd adıyla bir eser yazdı. Hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybeden İbn Kesîr 26 Şaban 774te (20 Şubat 1373) Dımaşkta vefat etti.[577] 15Şâban'da (9 Şubat) öldüğü de rivayet edilir.[578] Vasiyeti uyarınca Dımaşk'ta Bâbünnasr dışındaki Sûfiye Mezarlığı'na hocası İbn Teymiyye'nin yanma defnedildi.
"el-Hâfızü'1-muhaddİs" unvanı verilen İbn Kesîr'i Zehebî Tezkiretü'I-huff âz'm sonunda çağdaşı olan muhaddisler arasında zikretmiş ve hadis ilminin çeşitli alanlarında verdiği eserler dolayısıyla kendisinden övgü ile söz etmiş, ayrıca ona "el-fakîhü'1-müftî" lakabını vermiştir.[579] İbn Kesîr'den, camilerde verdiği umumi derslere ve dâ-rü'l-hadîslerdeki derslerine katılan çok sayıda talebe rivayette bulunmuştur. İbn Hicri. Sa'deddin en-Nevevî, İbnü'l-Cezerî Muhammed b. Muhammed, Bedreddin ez-Zerkeşî bunların en meşhur olanlarıdır.
Fıkıhta Şâfıî mezhebine mensup olmakla beraber İbn Kesîr diğer mezheplerin görüşlerine de açıktı. İbn Teymiyye'nin etkisinde kalarak Hanbelî kelâmını benimsemiş, hilâfetin Kureyşîliğini savunması dışında diğer dinî-siyasî konularda onun görüşlerine bağlı kalmıştır. Cüneyd-i Bağdadî, Ebû Tâlib el-Mekkî, Abdülkerîm b. Hevâzin el-Kuşeyrîve Şehâbeddin es-Süh-reverdî gibi ilk sûfîlerden saygıyla bahsetmiş, ancak tarikatları reddetmiştir. Şiîliğe karşı sert bir tavır takınmış, eserlerinde İsrâiliyat'a yer vermemiştir.
İbn Kesîr hükümdarlar, emîrler, ulemâ ve halk nezdinde güvenilir bir şahsiyetti. önemli dinî ve siyasî meselelerde onun fetvasına başvurulmuş ve verdiği kararlara uyulmuştur. Meselâ 22 Muharrem 767'de (9 Ekim 1365) Franklar'ın İskenderiye'yi yakıp yıkarak müslümanları öldürmeleri üzerine Memlûk Sultanı el-Melikü'l-Eşref II. Şa'bân, yayımladığı bir menşurla Suriye'deki hıristiyanların mallarının dörtte birinin müsadere edilmesini istemiş. Mısırlı fakihlerin fetvasına rağmen İbn Kesîr bunun şer'an caiz olmadığını söylemiş [580] sultan da onun görüşüne uymuştu.
 
Eserleri.
 
A) Tarih ve Tabakat.
 
1. el-Bidâye ve'n-nihâye.
 İbn Kesîr'in büyük tarihçiler arasında yer almasını sağlayan eser, başlangıçtan 767 (1365-66) yılına kadar gelen olayları kronolojik sırayla anlatan on dört ciltlik umumi bir İslâm tarihidir. Tamamı basılan ve bazı bölümleri çeşitli başlıklar altında ayrıca neşredilen eser Mehmet Keskin tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir.[581]
2. el-FuşûUîsîreti'r-Resûl
 İlk defa el-Fuşûl iı ihtişâri sîreti'r-Resûl adıyla neşredilen eser (Kahire 1357), daha sonra Muhammed Îdü'l-Hatrâvî ile Muhyiddin Mestû [582] ve Seyyid b. Abbasel-Cüleymî Kahire 1410/1990; Beyrut 1413/ 1993 tarafından yayımlanmıştır.
3. Sîretü Ebî Bekr eş-Şıddîk. [583]
4. Sîretü 'Ömerb. el-Hattöb. [584]
5. Sîretü Mengliboğa.[585]
 et-Melikü'n-Nâsır Hasan'ın memlüklerin-den. onun Halep ve Dımaşk naibi olan Emîr Mengliboğa'nın hayatına dairdir. [586]
6. Tabakütü fukaha'i'ş-ŞâîiHyye.[587]
 Ahmed Ömer Hâşim ve Muhammed Ali Zeynühüm tarafından Abâdî"nin zeyliyle birlikte üç cilt halinde yayımlanmıştır (Kahire 1413/1993). İbn Kesîr bu eserinde Sübkî ile olan fikrî ihtilâflarını da ortaya koymuştur.
7. et-Tekmîl fi mtfri-feti'ş-şiköt ve'z-zıfafü ve'1-mecâhîl. 
Mizzî'nin Tehzîbü'l-Kemâlve Zehebî'-ninMj'zânü'i-ictidcUadlı eserlerinin bazı ilâvelerle ihtisarından ibarettir.[588]
 
B) Tefsir.
 
1. Tefsîrü'l-Kurân. 
Rivayet tefsirleri arasında önemli bir yeri olan ve birçok defa basılan eser [589] Hacı Bekir Karlığa ve Bedreddin Çetiner tarafından Hadislerle Kur'an-ı Kerim Tefsiri adıyla Türkçe'ye çevrilmiştir.[590] Yûsuf Ab-durrahman Mar'aşlî tefsirde geçen hadisleri alfabetik olarak sıralamış ve Fihrisü ehâdîş-i Tefsiri İbn Kesîr adıyla neşret-miştir (Beyrut 1986).
2. FezâHlü'1-Kui-'ân.[591] 
Ahmed Hamdı İmâm bu eserden yaptığı seçmeleri Muhtârât min Fezâ'ili'l-Kur'ân adıyla yayımlamış (Kahire 1981), Mehmet Sofuoğlu da eseri Kur'an'm Faziletleri adıyla Türkçe'ye tercüme etmiştir (istanbul 1978).
 
C) Hadis.
 
1. Câmi'u'l-mesânîd ve's-süneni'1-hâdî îi-akvâmi's-senen.[592] 
Eserde, Kütüb-i Sitte ve Ahmed b. Hanbel. Ebû Ya'lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Amr el-Bezzâr'ın müsnedleriyle Taberâ-nî'nin iki mu'ceminde mevcut hadisler ele alınmış, bu eserlerde rivayeti bulunan sahabeler alfabetik olarak sıralanıp bütün rivayetleri bir araya getirilmiş, sahâbî ve diğer hadis râvilerinin hayatı hakkında bilgi verilmiştir. Câmi'u'l-mesânîd Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş (Mekke 1411/1990) veAbdülmu'tîEmîn Kal'acî [593] tarafından neşredilmiştir.
2. İhtişaru ulûmi'l-hadîs.
 İbnü's-Salâh eş-Şehrezûrî'nin Mu-kaddimetü İbnVş-Şalâh diye tanınan 'Ulûmü'l-hadîş adlı eserinin özeti olmakla birlikte İbn Kesîr esere önemli İlâvelerde bulunmuş, ihtilaflı konularda kendi tercihini belirtmiştir. Ahmed Muhammed Şâkir tarafından el-Bâ'işü'1-haşîş şerhu İhtişâri 'ulûmi'l-hadîş adıyla şerhedile rekyayımlanan eser [594] daha çok eJ-BâS-şü'1-haşîş adıyla meşhur olmuştur.
3. Müsnedü'l-Fârûk emîri'1-mü.'minîn Ebi Hafş Ömer b. Hattâb ve akvâlühû 'alâ ebvâbi'l-'ilm. 
Hz. Ömer'in Resûl-i Ekrem'den doğrudan rivayet ettiği hadisleri ihtiva eden eser, müellifin Müsnedü'ş-Şeyhayn adlı kitabının Hz. Ömer'in rivayetlerini içine alan kısmı olmalıdır. [595]
4. Tuhfetü't-tâlib bî-ma'rifeti ehâdîşi Muhtasarı İbni'î-Hâcib.
 İbnü'l-Hâcib'in Muhtasar ü'l-münteka adlı eserindeki hadislerin tahrici olup Abdülganî b. Hu-meyd b. Mahmûd el-Kübeysî tarafından neşredilmiştir (Mekke 1406/1986).
5. Tah-rîcü ehâdîşi edUleü't-Tenbîh.
 Ebû İs-hak eş-Şîrâzî'nin Şafiî fıkhına dair muhtasar eserindeki hadislerin tahrîcine dair olan kitabın Muhammed İbrahim es-Sâ-merrâî tarafından tahkik edildiği belirtilmektedir. [596]
6. Ahkâmü'ş-şuğrâ (şağir) ü'İ-hadîş.
 Müellif bu adla bir eser yazdığını bizzat ifade etmektedir. [597]
7. el-Ahkâmü'1-kebîr. 
Hadis, tefsir ve hac bahsine kadar fıkhî konulardan bahseden bir eser olup [598] İbn Kesîr çeşitli kitaplarında buna atıfta bulunmuştur. [599]
8. Muhtaşarü'1-Med-hal ilâ Kitâbi's-Sünen li'1-Beyhaki.
 Müellif. İbnü's-Salâh'ın *Ulûmü'l-hadîş"ıni ihtisar ettiği metotla Beyhaki'nin el-Medhai'in'ı de ihtisar ettiğini belirtmiştir. [600]
9. eî-Mukaddimât. 
Hadis ilimlerine dair olup müellif bu eserine de atıflarda bulunmuştur. [601]
10. Şerhu Şahîhi'1-Bu-hârî.[602]
 
D) Fıkıh.
 
1. el-îctihâd fî talebi'1-cihâd. 
Memlükler"in Dımaşk naibi Seyfed-din Mencek'in isteği üzerine Haçlılar'a karşı müslümanları cihada teşvik amacıyla yazılan eserde İbn Teymiyye'nin es-Si-yâsetü'ş-şer'iyye'smüen istifade edilmiştir. İlk defa 1347'de (1928) yayımlanan eser daha sonra Abdullah Abdürra-hîm Useylân (Riyad 1401/1981. 1402/1982, 1412/1992) ve Muhammed Zeynühüm (Kahire 1413/1993) tarafından neşredilmiştir.
2. İrşâdü'l-fakîh ilâ ma'rifeti ediIleti't-Tenbîh. [603]
3. Ahkâmü't-Tenbîh.
 İbn Kesîr'in ilk eseri olup Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin et-Tenbîh'i-ne şerh mahiyetinde yazılmıştır. Müellif, bu eserinin hocası Burhâneddin el-Fezâ-rî'nin takdirini kazandığını belirtir.[604]
4. Kitâbü's-Semâ'. 
Mûsikinin hükmüne dairdir.[605]
 
Bibliyografya:
 
İbn Kesîr. el-Bidâye, III, 3, 524; VI], 18; IX, 97; XI, 33; XII, 124-125; XIII, 155, 164; XIV, 21, 25, 26, 31-34, 46, 120,126,127,131-132,134, 150, 158, 179, 183. İ89-192, 204, 216, 245, 263, 281, 295-296, 312, 314-318, 321; a.mlf., el-İctlhâd fî talebi'l-cihâd (nşr Abdullah Abdür-rahîm Useylân), Riyad 1402/1982, neşredenin girişi, s. 9-34; a.mlf., el-Fuşûl fî sîreti'r-Resûl (nşr. Muhammed el-îdü'1-Hatrâvî- Muhyiddin Müstû), Beyrut 1413/1992, neşredenlerin girişi, s. 9-71; a.mlf.. Câmi'u'l-mesânîd ue's-sünen (nşr. Abdülmelikb. Abdullah b. Dehîş], Mekke 1411/1990. neşredenin girişi, I, 20-34; a.mlf.. Tuhfetü't-tâlib bi-ma'rifeü ehâdîşi Muhtaşari İbni'l-Hâcib(nşr. Abdülganî b. Humeyd b. Mahmûd el-Kübeysî], Mekke 1406/1986, neşredenin girişi, s. 21-52;Zehebî. Tezkiretü'l-htıffâz,V, 1508;İbn KâdîŞühbe, Tabakâtü'ş-ŞâfiHyye.m, 85-86; ibn Hacer, ed-Dürerü'l-kâmine, I, 373-374; a.mlf.. Inba'ü'l-ğumr, I, 45-47, 400; İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü'z-zâhire, XI, 123-124; a.mlf., el-Menhelü'şşâfi,\, 414;Sehâvî, et-l'lân bi't-teübîh, s. 554; Süyûtî. Tabakâtü'l-huffâz (Lecne). s. 523-524; Nuaymî. ed-Dârisfi târihi'l-medâris (nşr. Ca'fer el-Hasenî), Dımaşk 1368/ 1948, i, 36-37; Dâvûdî. Jabakâtü'l-müfessirîn,, 111-113; Keşfü'z-zunûn, I, 10, 19, 228,280, 439,471,550, 573; II, 1001, 1002, 1005, 1162, 1521, 1840; İbnü'I-İmâd. Şezerâ£(Arnaût|, VIII, 397-398; Şevkânl. el-Bedrü't-tâli', I, 153; M. Şemseddin [Günaltay]. Islâmda Târih ve Müuer-rihler, İstanbul 1339-42, s. 339-340; Brockel-mann. GAL, II, 60-61;Supp/., II, 48-49; a.mlf., "İbn Kesîr", M, V/2, s. 762; îzâhu't-rneknûn.U, 194; Abbas el-Azzâvî, et-Tacrîf bi'l-mü'errihîn fî Cahdı't-Moğoloe't-Türkmân, Bağdad 1376/1957, I, 196-200; Ahmed Muhammed Şâkir. eZ-Sâ'/şü'/-(laşîş, Kahire 1377/1958, s. 17-19,35,97,102, 202; Donald Presgrave Little. An Intmduction to Mamlük Historiography, Wİesbaden 1970, s. 69-73; Selâhaddin el-Müneccid, Mu'cemü'l-mü'er-rİhîne'd-Dımaşktyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 203-207; C. Zeydân. Âdâb, MI, 203; Maca'l-Mek-tebe, s. 205-206; J. D. McAuliffe. "Quranic Her-meneutics: The Vİews of al-Tabarl and ibn Kat-hir", Approaches to the History ofthe Interpre-tation ofthe Qur'ârı (ed Andrew Rippin), New York 1988, s. 46-62; Abdülmu'tî Emîn Kal'acî, Mukaddİmetü'l-CâmiTl-mesânîd, Beyrut 1415/ 1994; Şâkir Mustafa. et-Târîhu 'l-'Arabî ue'l-mü'errihûn, Beyrut 1993, IV, 83-85; Muhammed ez-Zühaylî. İbn Kesîr ed-Dtmaşki, Dımaşk 1415/1995; Ramazan Şeşen. Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s, 196-198; Henry Laoust. "ibn Kaür Historien", Arabi-ca, II, Leiden 1955, s. 42-88; a.mif.. "ibn Kathir", E!2 (İng), III, 817-818; Muhammed Râşid. "İbn Kesîr: hayâtühû ve miVellefâtüh", Meceiletü'i-mecmaVt-'ilmî el-Hindt, V/l-2, India 1980, s. 241-244; İsmail Cerrahoğlu. "İbn Kesir ve Tefsir", AÛ/FD, XXV i 1982), s. 45-69; Ali Eroğlu, "Meâlimü't-tenzil ve Tefsîrü'1-Kur'ani'l-azim Tefsirleri Üzerine Bir Mukayese", EAÜİFD, IX (1990|, s. 280-303; Hûlû Cevdet Ferec. "Dirâse mukârene li-mazmûni sene 615 h./1218 m. fî küllin mine'l-kitâbeyni't-tâliyeyn", Târîhu'l-(Arab ue't-'âlem.sy. 150, Beyrut 1415/1994, s. 65-79; Yûsuf Rahîmlû, "İbn Kesîr", DMBİ, IV, 511-514.