İslam'da İlk Siyasi Kavmiyetçilik, Hilafetin Kureyşiliği
(M. Said Hatiboğlu Bey'in, Makalesinde Öne Sürülen İddialar ve İlmî Değerleri)

Bu çalışma Halife Seçimi ve Kureyşilik Şartı isimli çalışmamın alt bölümlerinden birisi olarak kaleme alınmıştır. Kureyşilik şartı hakkında İslam ulemasının görüşlerini incelerken günümüzdeki akedemisyenlerin görüşlerine de bir nebze değinme gereği ortaya çıktı . Ve bu çerçevede M. Said Hatiboğlu bey'in İslamda iik siyasi Kavmiyetçilik Hilafetin Kureyşiliği , isimli çalışmasını inceledim. Hocanın görüş ve delillerini maddeleştirip, notlar şeklinde değerlendirdim.
M. Said Hatiboğlu beyin çalışmasını ve öne sürdüğü delilleri şöylece özetlemek mümkündür;
"İslamda kavmiyetçilik yoktur. Halifenin Kureyşi olması şartı kavmiyetçilik olacağından böyle bir şart da hadis de olamaz.
Geçici bir şart olarak öne sürülen halife kureyşten olsun , teklifi zamanla tüm ümmeti yanıltmış ve bu çerçevede çok sayıda hadis uydurulmuştur. Halifede ehliyet şartına önem veren İslamın böyle bir şart getirmesi düşünülemez. Öne sürülen rivayet sabit değildir. Öncelikle Sakife günü bu hadisle ihticac edilmemiş, o gün seçim oldu bittiye getirilmiştir.

Ensarın bir emir sizden bîr emir bizden olsun sözü , Aişe ra' ın Zeyd hakkında ; yaşasaydı Allah Rasulu onu halife bırakırdı sözü, başınıza habeşli bir köle getirilse itaat edin hadisi, akebe bey'atlerinde ehil olanın emrine taat üzere bey'at edilmesi , her isteyenin iman edebilecek olması ve her iman edenin de halife seçilebileceği gerçeği, Sa'd b. Ubade nin hem okur yazar hem de peygamberle uzun zaman beraber olan sahabeden olması ve secimi kabul etmemesi ,Ensar'ın halife seçmeye girişmesi...
Bütün bunlar halife kureyşten olacaktır, şartını iptal etmekte böyle bir rivayetin aslının olmadığını göstermektedir.

İslam alimleri böyle bir şartın olup olmadığını kritik etme gereği duymamışlar ve süregelen iddiayı da müsellem bir esas olarak nakledegelmişlerdir. Bu sebeple de islam ulemasının bu tarz, kabul ettikleri izlenimi veren ifadelerini önemsememek gerekir."

Devlet başkanlığında Kureyşilik şartının koşulmasının en güçlü delili asr-ı saadetten hemen sonra Hz. Peygamberin en seçkin arkadaşlarının pratiğiyle uygulanmış olması ve bunun mütevatir nakil derecesinde bize kadar ulaşmasıdır.Kureyşilik şartını ırkçılık şeklinde niteleyip reddedenlerin en zayıf noktası da asr-ı saadet sonrası seçkin sahabenin pratiğine aykırı ,mütevatir haberle çelişen, başta dört mezhep imamları olmak üzere güvenilir bütün imamların konuyla ilgili nakil ve fetvalarına zıt bir görüşe sahip olmalarıdır.
İslam da halife için;
Mü'mîn olmak,
Erkek olmak,
Adil olmak,
Hürolmak,
Devlet başkanlığı yapabilecek ehliyette olmak,
İctihad seviyesinde dini bilgi sahibi olmak ve
Kureyş kabilesine mensup olmak şartları getirilmiştir.
Diğer bütün şartlar gibi Kureyşilik şartı da ilgili naslarla sabittir.
Kureyşilik şartı, "imamlar Kureyşten olacaktır", mütavatir hadisine ve sakife günü Ebu Bekr (r.a) ve beraberindeki muhacirler tarafından halifelik makamının Kureyş kabilesinden diğer şartlan üzerinde toplayan birisine ait olduğu şeklinde anlaşılmasına dayanmaktadır. O gün Ensar ve diğer müslümanlar bu hadisi duyunca halife adaylığından çekilmiş bir daha da raşit hilafet dönemi boyunca Kureyşli müslümanlar dışında hilafete kimse aday olmamıştır.
Ehl- Sünnet halifenin kureyşli olması şartı hakkında ittifak halindedir. Dört hak fıkıh mezhebi imamları ve müctehîdleri, selef uleması, Maturidi ve Eş'ari uleması Kureyşilik şartının halifede aranması gereken şartlardan olduğunda hemfikirdirler.
Bu ana çerçevedeki ittifakın yanında selef sonrası dönemde ehl-i sünnete mensup bazı ulema kureyşilik şartının kemal şartımı sıhhat şartımı olduğunu tartışmışlardır. Ama hiçbiri konu ile ilgili hadisleri inkar cihetine ya da kureyşilik şartının koşulmasının kavmiyetçilik olacağına kail olmamışlardır.
Kureyşilik şartını kavmiyetçilik olarak değerlendirenlerin görüşlerine delil olarak öne sürdükleri görüşlerin çoğunu M. Said Hatiboğlu bey çalışmasında kullandığından, biz de o delilleri yeri geldikçe madde madde eleştirdik. Ve neticelendirdik. İddia şeklinde alıntılayacağımız değerlendirmeler ve verilen sayfalar Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi'nden alıntılanmıştır. Sayfa numaraları da yine aynı dergiye aittir.

İddia I: Mü!minlar ailesine isteyen herkes girebildiğine göre İslam idarecilerinin her kavimden olabileceği neticesi Kur'an'i bir hakikat olarak tecelli etmektedir. [1]
1 - İsteyenin iman edebilmesi ile her isteyenin idareci olabilmesi farklı farklı şeylerdir, birinci şıktaki genelleme doğru ikinci şıktaki genelleme -hiçbir kayıt konulmadan- yanlıştır. Kadınlık, fasıklık, akli yetersizlik, bedeni yetersizlik, buluğ çağına ermemişlik, esaret, tutukluluk, kölelik, ehli bid'ate mensubiyet konumundaki mü'minler halife olamazlar.
2- İnsanların değişik ırk, soy ve kabilelerinden her isteyen iman edebilir. Öyleyse, mü'minler değişik değişik kavimlere mensup olabileceklerdir..Dolayısıyla "Sizden olan ulu'l emre itaat edin" ayetine göre idareciler her kavimden olabilirler , şeklinde bir delillendirmeyle bu neticeye varıyorsa,bu delillendirme hatalıdır. Ayet; Ulu'l Emr'in, iman etmiş olması gerektiğini bildirmektedir. Ve bu noktadaki delaleti katidir. Ama aynı ayetin mütevatir sünnetle sabit Kureyşilik şartının batıllığına bir delaleti yoktur.
3-Sadece İman etmekle bir insanın mü'minlerin hilafetine ehliyet kazanmadığı ümmetin icmasıyla
sabittir. Adil olması,hürolması, erkek olması gibi şartlar nasıl mezkur ayetle çelişmiyorlarsa ; aynı şekilde bu şartda mezkurayetle çelişmez .
4-Halife mü'minlerden olur.Her isteyen İman edebilir, iman edenler değişik kabilelerdendir.O halde halife her kabileden olabilir, istidlali sahih bir nasla çelişki halindedir.
Dinde kıyas, hükmü Kur'an veya Sünnet veya icma da bulunmayan bir durumda belirli şartlara uyulması halinde delil kabul edilir. Bu meselede ise Nas vardır. Ve Nassın olduğu yerde içtihada yer yoktur.
"İmamlar Kureyşten olacaktır," hadisi sahih olmasaydı veya var olmasaydı: Ümmet de bu noktada icma etmeseydi, belki kıyas bu meselede bir çıkış vesilesi olabilirdi.
Rivayetler arasında cem' mümkünken Kıyas'ı, sahih nassa takdim ederek Nas'da ta'n ilim adına üzücüdür..:
İddia II: (.... Akabe bey'atîne iştirak edenler Hazrecli Nakib Ubade b. es-Samit'in rivayetinde...) Ehil olanın emrine itiraz (otoritesine müdahale) etmemek üzere..." ibaresi geçmektedir. Ehliyetin şartları arasında kavim fikri mevcud değildir.) [2]
1 - Ehliyetin şartları arasında "Kureyşilik"te vardır. O halde bir problem yoktur.
2-Müellifin delil gösterdiği rivayet; ehliyet şartlarını değil, üzerinde bey'at edilen esasları havidir. Ehliyet ve şartlarını ifade için söylenseydi de Kureysiiik şartı zikredil meşeydi, belki müellife delil olabilirdi...
3-Kureyşiliğin Kavmiyetçilikle eşdeğertutuiması yanlıştır. Kureyş bir kavim değil bir kabiledir. İmamların kendilerinden seçileceği bir Kureyşli diğer hilafet şartlarının da üzerinde tevafür edeceği bir Kureyşli olacağından bu bağlamda bir ırkçılıktan söz edilmez.
(Hatta yakın gelecekte Ümmetin gündemine girecek olan İmamet Müessesesinin bir milyarı aşmış Ümmet üyesi arasından büyük fitnelere sebebiyet vermeden seçilmesinde de bu şartın büyük bir fayda getireceği İlk Halifenin seçiminde oynadığı rol ve sağladığı fayda gibi büyük bir fayda sağlayacağı- ümit edilebilir.)
Irkçılık bir kişi veya topluluğun kavimlerinden birine veya kavimlerine zulümlerinde yardımcı olmalarıdır.
Şayet halife; Raşid halife de olması gereken şartların üzerinde tevafürüne rağmen, bir kavimden olması sebebiyle ırkçılık yapılmış olacaksa; Aynı durumun Hz. Ebubekr (r.a) ve diğer Raşid Halîfeler hakkında da geçerli olması, onlara da ırkçı denmesi gerekir. Bunu ise kimse söylememiştir.
Bir başka boyuttan meseleye bakarsak; Hilafet şartlarının hepsinin üzerinde tevafür ettiği bir halife (Kureyşilîk şartı hariç) bir kavme mensup diye kavmiyetçilik ve onu seçenler de kavmiyetçi olacaksa bundan kaçmak mümkün değildir. Zira insanlardan her biri mutlaka bir kavimdendir. O zaman her halükarda bu anlayışa göre kavmiyetçilikle karşı karşıyayız demektir. Ve bu fesad her halükarda müellifin sözüne döner. Ve onun kavmiyetçilikten kurtulması mümkün olmaz. (Bilse de bilmese de.)
Yok eğer Halifenin bir kavimden olması diğer hilafet şartlarını üzerinde toplamışsa onu kavmiyetçilikten kurtarıyorsa; bu şartları haiz bir Kureyşi'ye kavmiyetçi demlemeyeceği gibi bu şart ta: kavmiyetçilik olur; o da Kur'an'a aykırıdır bahanesiyle reddedilemez. Zira ortada şer'an ne bir fesad ne de bîr muhalefet vardır.
İtirazımız Halifenin Kureyşi olabilmesine değil, bu şartın Kur'an'da olamamasına rağmen koşulmasınadır,denilirse ; Kur'an'da böyle bir şey olmasa da; Sahih sünnette vardır. "Peygambersize ne getirdiyse onu alın..." ayeti gereği, sübutu sahih bu haberi ve gereğini kabul etmek durumundasınız. Zira biraz önce bu şartın diğer şartlarla birlikte var olduğunu, dolayısıyla bundan kavmiyetçiliğin gerekmediğini ispat etmiştik, deriz.
Kureyşilik şartını gözetenlerin de ırkçılıkla ithamı hatalıdır. Bu şartı gözetenler , bunu ırkçılık kaygısıyla değil, Allah Rasulü (s.a.s.)nün emrine uyarak gözetmişlerdir.

İddia III: (Hz. Peygamber İslam Devletinin ilk baş şehri olan Medine'yi, mesela askeri sebeplerle veya hac için terk ettiğinde kendi yerine muhakkak bir vekil bırakmak adetinde idi: -amil vali kılmak-demektir. Bu zatların tedkîkinden anlıyoruz ki, mezkur vazife herhangi bir kabilenin hususiyle Kureyşin inhisarında değildir.) [3]
1 -Bu devlet başkanlığıyla Valiliği eş kabul etmekten ortaya çıkan bir çelişkidir. Devlet başkanlığıyla valilik yönetme açısından bir benzerlik arz etseler de diğer pek çok açıdan farklılık gösterirler. Mesela: devlet başkanı yalnız bir kişi olur, ama pek çok vali vardır. Devlet başkanı şura ile seçilir, ama valileri devlet başkanı seçer. Devlet başkanı azli gerektirecek bir sebep yokken azledîlemez, ama halîfe valilerini ve kumandanlarını azledebilir...
2-Başınıza habeşli bir köle getirilse ona itaat edin,mealindeki hadis sabittir. Bu da İmamlar Kureyşten olacaktır, hadisine muhaliftir. Emir Habeşli bir köle de olsa itaatle emrolunduğumuza göre halifenin Kureyşiliği diye bir şart olamaz. Şeklinde bir delillendirme öne sürülebilir.
(Usul açısından) Sizler İnançla alakalı meselelerde haberi vahidle amel etmiyorsunuz. Bu rivayetle istidlal ederseniz aslınızı ibtal etmiş olursunuz... Bize birini bir diğerine tercih sebebinizi ve bu iki rivayetin cem' edilmesi mümkün iken bundan kaçınma sebebinizi söyleyin.... Akıldır derseniz: aklın şerl delillerden olduğunu isbat edin. Nakildir derseniz, gösterin. Yoksa muhale imkan verme saçmalığına düşersiniz.
Bu mesele bir itikadi mesele değildir. Onun için amel ederiz, denirse . O halde mesele yok. İmamlar Kureyşten olacaktır, hadisi sahihtir ve sabittir. Peygaber size ne getirirse onu alın, ayeti gereği, bu hadisi de halife seçimi şartları arasında gözetin ve gereğiyle amel edin, deriz.
3-İstihlaf ve İsti'mal tabirlerinin Allah Rasulü (s.a.s.)'in valileri veya amilleri hakkında kullanılmasında bu hadisle çelişir bir mana ve delil yoktur. Zira bunlar mücerred lugavi kullanışlardır. Sizlerin de meseleyi ele alırken itiraf ettiğiniz gibi , valiler hakkındadır. Hz. Peygamber (s.a.s.) Halife, Devlet Başkanı- olarak vardır. Ve onun döneminde Kureyşi olmayan valilerin veya amillerin atanması tartışma dışındadır. Tartıştığımız devlet başkanlığıdır.
İstimal ve İstihlaf tabirlerinin kullanışlarından Halife de Kureyşiiik şartının gözetilmediğine delil getirmeye çalışılması zayıftır. O dönemde Halife makamının boş olmadığı bir vakıa olduğu gibi... Allah Rasulü (s.a.s.)'in bîr Halife tayin etmediği de bir başka gerçekliktir. Hem Allah Rasulü (s.a.s.) kimseyi halife bırakmadı diyorsunuz, hem de Halifenin Kureyşli olmasının olamayacağına; onun valiler ve amilleri seçme ve görevlendirmesinden delil getirmeye çalışıyorsunuz .

İddia IV: Zeyd bin Harise, Hz. Aişe (r.a) onun hakkında şöyle diyor: "Ne zaman Hz. Peygamber Zeyd'in de iştirak ettiği bir ordu gönderse muhakkak onu başlarına emir (komutan) yapmıştır. Şayet kendisinden sonra yaşasa idi muhakkak onu halife bırakırdı..." [4]
1 .Müellif daha önce ve sonra yaptığı gibi yine aynı yanlışı tekrarlamaktadır. Bu söz hz. Aişe'nin istidlalidir. Ve bir nas değildir. Ve bu söz, o sahabinin Allah Rasulü indindeki değerini ifade için söylenmiş bir sözdür . Bu sözün benzeri , hz. Peygamber (s.a.s.) 'in Hz.Ömer (r.a) hakkındaki şu sözüdür : "Bundan sonra peygamber gelecek olsaydı bu Ömer olurdu. Bu söz Hz. Ömer'in faziletini ifade için söylenmiştir: Bu sözle Hz. Ömer'in peygamber olup olmayacağı söz konusu edilmemektedir.
Sahih hadisi reddeden birisinin "Kavli Sahabiyle" görüşünü isbata yeltenmesi hayretler edilecek bir tavırdır.
2-Bilindiği ve iman ettiğimiz gibi Allah Rasulü hevasından bir şey söylemez.. Kendisine indirileni eksiksiz ve fazlasız tebliğ etmiştir. Şayet indirilenlerin hepsini tebliğ etmemiş olsaydı... Allah ve Mü'minler onun hakkında hüsnü şehadette bulunmazlardı.
Hilafette de kendisine vekil bırakmadığına göre onun bu ameli vahiyle sınırlıdır. Ve Hz. Aişe'nin de bunu böylece bilebileceğinden müellifin yorduğu mana da bu sözü söylemesi düşünülemez.
3- Bu dini bir meseledir. Hz. Aişe'nin sözü de Müellife göre Kur'an'a zaittir. Kavli Sahabinin hucciyetini itiraf ederse ancak o zaman bu sözle istidlal edebilir. O da delil sıralamasında Kavli Sahabiye sıra gelirse olabilir.
4- Yaşasa idi muhakkak onu halife bırakırdı sözü faraziyedir. Yaşamadığına göre ve halife bırakmadığına göre yapılmayan bir şeyle sırf akli imkan var diye istidlal nazar-ı itibara alınmaz.

İddia V: (Ashab arasında Hz. Peygamberi en iyi bilen kimse olarak tanınan bu ilk halifenin idari vazife verdiği kimselerde ehliyetten başka ölçü aramadığını gösteren müspet vakıalar vardır. O'nun Kureyşten olmayan bazı yüksek derecede memurlara sahip oluşu bunun delillerindendir....) demekte ve örneklendirmektedir. [5]

1 .Bu yerinde kullanılmayan istidlal, Halife ve Halifenin memurları arasındaki ayrımı göz ardı etmekten kaynaklanmaktadır. Ve yanlıştır.
Hz. Ebu Bekr (r.a)'m İmamlar Kureyşten olacaktır, hadisiyle istidlal etmesi ve 16 kadar sahabiden (ibn-u! Hacer'e göre 22 kadar) bu hadisin rivayet olunması, müellifin bu istidlalini düşürür. Hz. Ebu Bekr (r.a)'ın amillerinde Kureyşiliği gözetmemesi ise daha önce geçtiği şekliyle Halife ile Amilleri arasındaki ayrımın varlığına ve sıhhatine delalet eder.

İddia VI: Müellifin eseri boyunca tekrar ettiği bu yanlış şu sözlerle de Hz. Ömer'e nispet edilmiştir: Sahabenin fazileti Ömer'e göre çekilmiş ve çilenin karşılığıdır. Babadan mevrus bîr nesebi irtibatın değil. Fazilet sayılan bir işe kim liyakat belirtirse o iş onun hakkıdır. Ve böylece bir Sakifli gün olacak Islamın ilk senelerinin şöhretli Kureyşlilerine tercih edilebilecektir. [6]

İddia VII: Çok geçmeden çeşitli amillerin tesiriyle islami kılığa bürünmüş bircahiliye zihniyeti yer yer kendisini hissettirmeye başlamıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.)'in vefatıyla Hilafeti ele geçiren Kureyş kabilesi... [7]

1- 'Hilafeti ele geçiren Kureyş kabilesi..." ifadesi yanlıştır. Hilafete sizin mezhebinize göre her ehil olan gelebilir. Sizin de kabul ettiğiniz gibi hz. Ebu Bekr (r.a) hilafete ehildi. Ve Sahabenin ittifakıyla seçildi.
2-"Hilafeti ele geçiren" ibaresi tabii olarak mü'min kureyşlilerle sınırlandırılmalıdır.
3-Sizin de itiraf ve isbat ettiğiniz gibi ilk halife kureyşli olmayanlara da görev vermiştir. Ve ehil olmayanlara görev vermemiştir. Kureyş istedi; şöyle yapalım, böyle yapalım veya kureyş istemiyor şunu yapmayalım gibi bir kaygıyla Müslümanları yönetmediği ise gün gibi ortadadır.
O halde "Hilafeti ele geçiren Kureyş kabilesi" sözü: Hem ilmi ciddiyet ve tarafsızlığa uymaz hem de vakıaya muhaliftir. Hafif bir sözdür ve yanlışlığı ortadadır.

İddia VIII: Ne var ki ilk halifenin seçimi sırasında devrin siyasi içtimai şartları icabı olarak bu ehliyet prensibi meyanında dikkate alman geçici bir madde- Hz. Peygamber sonrası islam fikir dünyasını uzun asırlar meşgul edecek bir problem olmuştur. Halifenin kureyş kabilesinden olması meselesi... [8]

1 .Müellif bu şartın geçici olduğunu nereden bilmiştir? Delili nedir?
Önce bu şartın varlığını kabui etmeden geçiciliğini isbat etmesi vahimdir. Yok eğer bu şartın varlığını kabul ediyorsa o zaman da geçici olduğunu isbat etmesi gerekir: Ama onun varlığını neyle İsbat ediyorsa onunla, işine gelenle değil...

İddia IX: Muhacir Müslümanlar toplantı yerine gelerek onlara Hz. Peygamberin: "İmamlar Kureyşli olacaktır" şeklindeki hükmünü nakletmişlerdir. Ensar da o zamana kadar bilmedikleri bu peygamber emrine tabi olarak -çünkü kendileri Kureyşli değildi- taleplerinden vazgeçmişlerdir.
İşte bu izah, tarihi açıdan eksik ve de yanlış olsa gerektir. Pek çok İslam Alimini ehliyette kavmiyet unsuruna değer vermeyen islam akidesine tamamen aykırı bu görüşe sürüklemiş bulunan mezkur peygamberi emrin mahiyeti ve ilk hilafet seçiminin gerçek yüzü ortaya konulacak olursa varılacak netice başka türlü olmayacaktır. Meselenin hafifliğe tahammülünün olmaması bizi ilk kaynaklara inmeye mecbur bırakmaktadır... [9]

1- Hadisin kaynaklarının zikredilmemesi ilmi tarafsızlığa ve ciddiyete aykırıdır. Mezkur izahın yanlışlığı isbat edilmeye çalışılırken niçin sened ve metin tenkidiyle değil de tarihi açıdan tenkidine yönelinmiştir? Tarih kitaplarındaki veriler yoksa Hadis kitaplarından daha mı güvenilirdir ? Tarih kitaplarındaki rivayetler sened ve metin tenkidi yapılmaksızın alınabilecek derecede de güvenilir ve sahih hadis kitaplarından daha itimada şayan mıdırlar? Hem metin-sened tenkidi , hem de “Kur'ani zihniyete” [10] uygun tenkidi beraber yapsaydınız olmaz mıydı?
2- Bu hadîsin metni"el-Eîmmetu min Kureyş" şeklindedir.
3- Kureyşilik şartının kavmiyetçilik olmadığı ve şart koşulmasından kavmiyetçiliğin gerekmeyeceğinin izah ve isbatı daha önce geçmişti. Dolayısıyla islam akidesine muhalif bir durumun olmadığı da ortaya çıkmış olmaktadır.
Müellif başta 4 büyük mezhep imamının /olmak üzere/ görüşlerini aktardığı, diğer ilim adamlarının da inançları ilmi yeterlilikleri üzerinde şüphe etmeyi gerektirecek söz ve iddia da bulunmaktadır. Onların hiçbiri anlayamamış ,meseleye ciddiyetle eğilmemiş, bir ilahiyatçı, hem de 1000 sene sonra , hafifliğe tahammülü olmayan bu meseleyi kavrayıvermiştir. Bu da ilim adına son derece üzücü bir tavırdır.
4- Müellifin indiği bu güvenilir kaynaklardan sadece bir rivayet bulabilmesi ve bu önemli rivayeti de özetleyivermesi üzerinde durulması gereken bir ilmi hafiflik örneğidir.
5-Müellif sened kritiğini bile yapmaya gerek duymadığı bu rivayette zikri geçen Recm ayetini ve dolayısıyla bu rivayetin sıhhatini kabul ediyorsa bu rivayetle istidlal edebilir. [11]
Yok şayet etmiyorsa rivayetin bir kısmını kabul edip bir kısmını kabul etmiyorum diyemez. Zira bu delilsiz tercih olur. Delilsiz tercih te muhaldir. Bütün konu ile alakalı değerlendirmeleri havada kalır.
6-Hz. Ömer, müellifin esas ve delil olarak kabul ettiği bu açıklamasını: Birisinin: Ömer ölürse falan adama bey'at edeceğim demesi ve Ebubekr (r.a)'a yapılan bey'at aceleye getirilmişti sözü üzerine yapmıştır. Dolayısıyla Ebu Bekr (r.a)'ın Ensara söylediği bütün sözleri burada zikretmemesi normaldir.
Ebu Bekr (r.a)'ın Allah Rasulü (s.a.s.), Ensar hakkında ne söylediyse hepsini zikretmiş olduğu bu ve diğer konuyla alakalı rivayetlerde mezkurdur. Halbuki Hz. Ömer'in bu rivayetinde bu konudaki rivayetler hiç zikredilmemiştir. Bu da gösteriyor kî Hz. Ömer (r.a) o gün geçen olayları özetleyerek aktarmıştır.
7-"Araplar bu işi Kureyşten ancak şu topluluğa tanırlar sözü, İmamlar Kureyşten olacaktır, hadisi Ensara hatırlatıldıktan sonra , Kureyşten kimlerin Halifeliğe ehil ve namzet olduğunu ifade için söylenmiştir. Araplar bu işi yalnızca Kureyşin şu cemaatına verilirse ona razı olurlar çünkü bu cemaat Arapların nesepçe ve mevkîce en orta
hallileridir , sözü hilafetin kureyşte olduğunun İlan ve tesliminden sonra Kureyşin arasında İslamda mütekaddim muhacirlerinden seçilmesi halinde Arapların onlara vela vereceklerini ve boyun eğeceklerini ifade için söylenmiştir. [12] Yoksa Hilafetin Kureyşe ait olduğunu ifade ve isbat için değil.
Hz. Ebu Bekr (r.a)'ın "Ve len ta'rifel arabu heza'l emra illa li haze'l hayyi min Kureyş ..." sözü dikkatle okunup incelendiğinde de görüleceği gibi bu söz ile Arapların ancak Kureyşten seçildiği takdirde halifeye itaat edecekleri isbat edilmeye çalışamamaktadır.
İsbat ve ifade edilmek istenen , Kureyşten seçilecek halifenin Muhacirlerin önde gelenlerinden olmasının siyasi istikrarın gerçekleştirilebilmesi için gerekli oluşudur. Dolayısıyla bu söz Hz. Ebu Bekr (r.a)'m Halifenin Kureyşi olduğuna ve Kureyşten de Muhacirlerden seçilmesi halinde üzerinde ittifakın sağlanabileceğine kani olduğuna delalet eder. Müellifin yorduğu manaya değil...
8- Bu söz Kureyşilik şartının subutundan sonra Halifenin Kureyşten kimlerden olması gerektiğine işaret için söylenmiştir. Zira bu Ebu Bekr (r.a)'a göre böyle olmasaydı Araplar hilafeti Kureyşin nesepçe ve mevkice orta olan ancak şu grubuna (muhacirlerden) tanırlar, bilirler demesinin mantıklı bir izahı olmazdı... Çünkü: Hilafetin Kureyşe ait olduğunu itiraf etmeyen insanlara , birde Kureyşin belli bir kesiminden halife seçmelerini teklif etmek safdillik olurdu. Ve aynı zamanda Halife seçmek için toplanmış; Hz. Peygemberin haklarında ; insanlar bir tarafa onlar bir tarafa yönelseler ; Ensarın tarafına yönelirdim, dediği bir cemaatin , sırf Araplar böyle düşünüyor ve istiyor denildi diye , halife seçmekten vazgeçip Kureyşi ve Muhacirlerden birisine firesiz bey'at etmeleri düşünülemez...
9- Nesepçe ve Mevkice ne Ebu Ubeyde ve ne de Ömer (r.a) Kureyşin en üstünleridirler. Bu da gösteriyor ki bu sözden kasıt, Muhacirlerin dindeki mevki ve nesepçe en üstünleri olmalarıdır...
Bu tesbitimizin doğruluğuna bîr başka delil de; Hz. Ebu Bekr'in mezkur sözü söyledikten sonra Hz. Ömer ve Ebu Ubeyde (r.a)'ı, onlara namzet olarak göstermesidir.
Kureyşin bütün Müslüman Arapların efendisi olmadığı malum olduğu gibi bütün Araplara nisbetle çoğunluğu teşkil etmedikleri de ortadadır.
Bu o zaman da öyleydi şimdi de böyle... Dolayısıyla Kureyşle yarış halinde olan Arapların "Kureyşilik şartı" olmadan kureyşi bir halifeye kabilecilik açısından da İslam açısından da boyun eğmeleri varsayımı mesnedsiz bir varsayım olmaktan öteye geçemez.

İddia X: Hz. Ebu Bekr bu siyasi vakıayı belirttikten sonra o hayye dahil ve beraberinde bulunmakta olan Ömer veya Ebu Ubeyde den birisini Halife namzedi gösterir.
Ensarın temsilcisi Hilafetin kendilerine inhisar edemeyeceği ortaya çıkınca ikili başkan teklifinde bulunur. Bir Ensardan bir de Kureyşli Muhacirlerden Emir... [13]

1 - Bizden bir emir ,sizden bir emir olsun , sözünün sahibinin Ensarın temsilcisi olarak yorumlanması zayıftır. Bu olsa olsa Sa'd'ınki gibi indi bir yaklaşımdır.
Öyle olmasaydı bir-ikisi hariç bütün Ensarın Ebu Bekr (r.a)'a bey'at etmeleri düşünülemezdi. Ne Hubab b. Munzir Ensarın temsilcisi, ne de bu tavır Ensarın tavrıdır. Olsa olsa onlardan bir ferdin yersiz birçıkışıdır.
2-Bu söz sahibinin Ensan temsil edemeyeceğinin bîr başka delili de; İki Halife fikrinin yanlışlığını bilmeyecek kadar ilimden nasibinin az oluşudur. Halbuki bu husustaki hadisler meşhurdur,

İddia XI: Şayet Bey'at vuku bulmadan oradan ayrılacak olsaydık onlar (yani Ensar) kendi içlerinden birisine bey'at edecekler di ki: bundan endişe ettik. Zira bu takdirde ya biz onlara istemeyerek bey'at edecektik veya muhalif kalacaktık. Bunun sonu da anarşi idi... [14]

"Zira bu takdirde ya biz onlara istemeyerek bey'at edecektik..." şeklindeki ifadenin kaynağı 173 nolu dipnotta İbnu Hîşam II. 657 olarak bildirilmişse de bu lafızlara mezkur kaynakta rastlayamadık.

İddiaXII: Hz. Ömer'den nakledilen bu pek mühim bilgileri maddeleştirmeye çalışalım...
Mekke'den gelmiş Muhacir Kureyşliler devletin siyasi istikrarını temin noktasından kendilerinden birisinin başa geçmesi görüşündedirler. Çünkü mensubu oldukları Kureyş kabilesi bütün Araplarca sayılan bir şöhrete sahiptir. [15]
Muhacir Kureyşlîlerin kendilerinden birisinin başa geçmesi görüşünde olmaları bunun sebebinin de mensubu oldukları Kureyş kabilesinin bütün Araplarca sayılan bir şöhrete sahip oluşu olduğu istintacı hatalıdır. Zira sırf şöhretten dolayı Arapların Kureyşe boyun eğeceklerini iddia gülünç olurdu. Cahiliye tarihi ve İslam tarihi incelendiğinde görüleceği gibi Araplar İslam öncesi Kureyşe boyun eğmedikleri gibi İslam sonrası da Kureyşe şöhretleri var diye boyun eğmediler... İşte Riddet harpleri... O halde Ensarın da diğer Arapların da boyun eğmelerinin bir başka sebebi vardır. O da Allah Rasulü (s.a.s.}'in emridir. Bu meseleye daha önce de değinilmişti.

İddia XIII: Pek çok islam Aliminin kanaatinin aksine taraflardan hiçbirisi halifenin kureyşli olmasını emredici hiçbir hadis veya peygamber talimatı öne sürmüş değildir... Tekrarlayalım bazı alimlerin zannettikleri gibi seçim yerinde İmamların Halifelerin Kureyşten olacağına dair herhangi bir peygamber hüküm asla bahis konusu edilmiş değildir. [16]

1-Çıkardığı bu netice hz. Ömer tarafından özetle anlatılan Sakife yurdundaki toplantıyı anlatan tek bir rivayetten çıkarılmıştır. Müellif bu rivayetin sahih olduğunu söylemeden bu rivayetle istidlal edemez. Bu rivayet sahih ise o zaman rivayette geçen Recm ayetini de kabul ediyor demektir. Halbuki biz müellifn bu rivayeti sahih kabul etmediğini biliyoruz. Ama doğru kabul etmediği bir rivayetle başka bir rivayetin sahih olmadığı iddiasını nasıl bir mantıkla bir araya getirdiğini , Kur'anî zihniyetiyle bağdaştırdığını bilmiyoruz.
Bu rivayetin tamamı okunduğunda da görüleceği gibi hz. Ömer Sakife olayında cereyan eden ve konuşulan bütün sözleri hikaye etmediği gibi, gayesi Sakife olayını anlatmak da değildir. Hac sırasında duyduğu bazı dedikoduları cevaplamak için bu rivayete konu olan açıklamaları yapmıştır.
Rivayet metnine göre ; dedikodular üç-dört konu etrafında cereyan etmektedir. Ashabının hatırlatmasıyla Hz. Ömer bu açıklamalarını Medine'ye bırakmış ve bu konulara hasrettiği bir hutbe ile konulara açıklık getirmiştir. Sakife olayıyla alakalı dedikodu "Halife seçiminin oldu bittiye getirildiği iddiası olunca, cevap da bu iddiayı bertaraf etmeye yeterli olacak bir sıyga ile verilmiş ve İmamların Kureyşten oluşu hadisine bu açıklamalarda yer verilmemiştir.
Ama açıklamadaki uslubtan da anlaşılacağı gibi , Araplar bu işi Kureyşin ancak şu grubuna layık görürler sözü imamların Kureyşten olduğunun mevcut toplulukça kabul edildiğine de zımnen işaret etmektedir. Zira Halifenin Kureyşiliğini kabul etmeyen bir topluluğu bir de Kureyşin bir grubundan olursa ancak Araplarca kabul görür demenin bir izahı olamazdı.
Kaldı ki İmamlar Kureyştendir, hadisinin ravileri arasına hadis tarzındaki rivayetlerde Hz. Ömer ve Sahabenin a'yanından pek çok zat'ta vardır. Bu söylediklerimizi Ehl-i Sünnet ulemasının yanısıra, Şii olsun Sünni olsun gerekse de Mutezili olsun Ümmetin Meşhur Mezhepler Tarihi alimleri ittifakla kitaplarında nakletmektedirler. İbn-ul Hacer el-Askalani, İbn Hazm ez-Zahiri, el-Kettani gibi rivayet ve dirayet otoritelerinin Mütevatir olduğunu söyledikleri bir hadisi ve rivayeti konuyla dolaylı olarak alakalı bir tarih rivayetine dayanmaya çalışarak inkar etmeye çalışmak zavallı ama cesurca bir tavır olmuştur.
2- Bir rivayetin sahih olması hatta mütevatir olması için tarih kitaplarında varolması gerektiğine dair bugüne kadar bir görüş veya kaide duymamıştık.
Ama illa da tarih kitaplarında konuyla alakalı bir rivayet bulunması şart diye tutturulursa; Acaba mezhepler tarihi "Firak" kitapları tarih kitabı değil mi? Başta 4 mezhep imamları bu olayı fetva şeklinde veya hikaye şeklinde anlatan ulema yalan mı söylemektedir? Ve tarih kitaplarında yalan ya da bir kısım uydurma veya tahrif edilmiş rivayetlerin bulunma ihtimali yok mudur?
Kaldı ki tarih ve hadis kitaplarında hz. Ebu Bekr (r.a)'m Sakife'de bu hadisi zikrettiği mervidir.

İddia XIV: (Bu hadisi Kureyşiliğe deli! olarak ileri sürenlere cevaben Osmanlı Hilafeti Meşihatı İslamiye Vekili Muhakkik Hanefi Alim Zahid el Kevseri (1879-1952) şöyle demektedir:
"Kelam alimleri arasında her ne kadar bu hikaye iştihar bulmuşsa da Ebu Bekrin bey'at günü bu hadis ile ihticac ettiği sabit değildir. [17]
1-İmam Kevseri (r.h) bu sözü Hafız el-Alai'nin Telkihu'l-Fuhum fi Tengihi Sıyaği'l-Umum isimli eserinden alıntılamıştır, el- Alai'nin bu sözüne işaretle yetinmesi bazı ilim ehlinin imam Ebu Hanife'ye kureyşi olmadığı için yüklenmeleri sebebiyledir. İmam eş-Şafii kureyşiydi, imamlarda Kureyşten olacaktır, hadisine göre Şafii daha üstündür gibi bir sağlıksız düşünceye kapılan bazılarına , konuyu biraz daha araştırsınlar diye latife yapmıştır. Yoksa o lezzetü'l-Ayş ı da incelemiştir, hadisin diğer rivayetlerini de incelemiştir. Ve hadisin mevzu olduğunu da söylememektedir. Hele hele kureyşilik şartını kavmiyetçilik olarak hiç nitelernemiştir. el-Kevserînin ilmi menheciyle taban tabana zıt insanların , onun anlamadıkları latifeleriyle delil getirmeleri ne kadar da latiftir. el-Kevseri bu hadisin Taberani'de iyi birsenedle rivayet olduğunu söylemektedir. Hafız el-Kettani'nin sözünden de anlaşıldığı gibi el-Alai "bulamadım" demiştir. Ve bu ondan kaynaklanan bir yanlışlık ve gaflettir. Hadisin olmadığına delil değil. (Bkz. el-Kettani, Nazmu'l-Mütenasir mine'l Hadisi'l Mütevatir s. 158)

İddia XV: (Ensar iktidarı paylaşma teklifinde bulunmuştur. Bu yeni teklif varlığı ileri sürülen hadisin aslında mevcut olmadığını gösterir.) [18]
1-İktidarı paylaşma teklifinde bulunan Ensar değil Ensardan genç bir ferttir, (ibn. Hişam'a göre Hubab b. el- Münzir)
2-Bir veya birkaç ferdin teklifi , delilsiz bütün Ensara maledilemeyeceği gibi böyle bir sözden ne bu hadisin yokluğu ne de iki imama biatla ilgili peygamber ihtarının yokluğu gerekir. Zira bu söz bîr gaflet eseri söylenmiş olabileceği gibi bu mevzudaki hadisleri bilm