el Burhan fi Usulil Fıkh

El-Burhân, fıkıh usûlü ve İslâm düşüncesinin en önemli bilgi kaynaklarındandır.

Ayrıca eser, kitapları ve dolayısı ile düşünceleri günümüze kadar ulaşmayan birçok usûlcü ve ilim adamının görüşlerini bugüne ulaştırmasıyla dikkati çekmektedir. İbnü’l-Cübbâî’nin el-Ebvâb, Eş’arî’nin Ecvibetü’l-mesâili’l-Basriyye, Bâkıllânî’nin et-Takrîb ve’l-irşâd, el-Usûlü’l-kebîr, el-Usûlü’s-sagîr, el-Mukni’ fî usûli’l-fıkh, Mesâilü’l-usûl ve Kâdî Abdülcebbar’ın Şerhu’l-umed adlı eserleri günümüze kadar ulaşmadığı halde müelliflerinin belirli fikirleri el-Burhân vasıtasıyla bugüne intikal etmiştir.

Tâcüddîn es-Sübkî, ihtiva ettiği birçok müşkül meseleden dolayı “luğzü’l-ümme”(ümmetin bilmecesi, muamması) adını verdiği ve önceki fakihler taklit edilmeksizin farklı bir üslûpla yazılmış olduğunu belittiği el-Burhân’ın, Şâfiîler’in iftihar edecekleri eserlerden biri olmasına rağmen onu şerhetmeye istekli olmamalarını ve pek az yerde ondan söz etmelerini garip karşılar.

Gerçekten de Cüveynî’nin talebesi Gazzâlî’nin el-Mustasfâ’sı elden ele dolaşırken el-Burhân pek rağbet görmemiştir. Üzerinde yapılan birkaç şerh de özellikle bazı görüşlerinin tenkidi için yazılmış olup Mâlikî fakihleri tarafından kaleme alınmıştır.

Sübkî’nin belirttiğine göre esere fazla rağbet gösterilmemesinin ve tenkide uğramasının asıl nedeni, Cüveynî’nin Eş’arî ve Şâfiî’ye muhalefet etmesi, istislâh ve mesâlihu’l-mürsele gibi konularda İmam Mâlik’i tenkit etmesi ve bu sırada kullandığı üslûp olmalıdır.

Ebû Hanîfe’ye karşı ağır ifadeler kullanmış olması da bu sebepler arasında sayılabilir. Abdülazîm ed-Dîb ise Sübkî’nin bu kanaatine katılmamakta, gerek Eş’arî’ye gerekse İmam Mâlik’e cevap verilen noktaları gözden geçirdiğini, bunların hiçbirinde Sübkî’nin kullanıldığını belittiği üslûba rastlamadığını söylemektedir.

el-Burhân’ın daha az tanınan bir eser olarak kalmasını da müellifin diğer eserlerinin daha çok tutulmasına, bilhassa o asrın bir özelliği olarak kelâm kitaplarının revaç bulması sebebiyle müellifin kelâmla ilgili kitaplarının daha çok rağbet görmesine bağlamaktadır.

el-Burhân’ın anlaşılmasındaki güçlükler ve Gazzâlî’nin el-Mustasfâ adlı eserinin daha çok dikkat çekmiş olması da birer sebep olarak zikredilebilir. Bütün bunlara rağmen İbn Haldûn el-Burhân’ı, el-Mustasfâ ve Ebu’l-Hüseyn el-Basrî’nin el-Mu’temed adlı kitabı ile birlikte mütekellimîn metoduna göre yazılmış en önemli usûl-i fıkıh eserleri arasında zikreder[1]