Yazar Adı : Kuduri, Ebul Huseyn Ahmed b. Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed | İlim Dalı : Fıkıh |
Kitap Dili : Arabça | Kitap Tipi : |
Konusu : | Sitedeki Kayıt Türleri : |
Ekleyen : /2014-08-07 | Güncelleyen : Fıkıh Dersleri/2014-08-07 |
el Muhtasar
Kudûrî’nin (ö. 428/1031) Hanefi fıkhına dair eseri.
Hanefî mezhebinde en çok temel metinlerden biridir. Mâliki literatüründe Halîl b. İshak el-Cündî’nin el muhtasarı için olduğu gibi Hanefî literatüründede de “el-kitâb” dendiği zaman Kuduri’nin bu eseri kastedilir.
Yaklaşık 12.000 meseleyi içerdiği söylenen el-Muhtasar diğer klasik fıkıh eserlerinde olduğu gibi kitap ve bab sistemine göre düzenlenmiştir.
Birinci kitap taharet, son kitap ferâiz olup genellikle taharet, namaz, oruç, zekât, hac, alışveriş, boşama, cinayetler ve dava gibi geniş muhtevalı konular çeşitli alt başlıklara (bab) ayrılmış, diğer bölümler ise “kitab” başlığı altında işlenmiştir. Müellif küçük bir risale yazmak amacıyla başladığı eserin ‘büyü’ bölümünü biraz uzatmış, rehin bölümünden itibaren orta bir seviye tutturmuştur; bu sebeple bazı konuların kısa, bazılarının genişçe işlendiği görülür.
Özlü muhtevası dolayısıyla eserde Kur’an ve Sünnetten delillere çok az yer verilmiş, Hanefî mezhebi dışındaki mezheplerin görüşlerine temas edilmemiştir.
Mezhep imamları arasındaki hiyerarşi gözetilerek Ebû Hanîfe’nin veya onun bulunduğu tarafın görüşleri birinci sırada ele alınmış, daha sonra Ebû Yûsuf ve Muhammed b. Hasan’ın ittifak ettiği hususlar, Ebû Yûsuf’un tek başına kaldığı ve Muhammed b. Hasan’ın tek başına savunduğu görüşler zikredilmiştir.
Kudûrî, el-Muhtasar yazarken yararlandığı kaynaklar hakkında bilgi vermemekle birlikte yapılan karşılaştırmalardan eserde hem muhteva hem sistem bakımından Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin el-Muhtasar’ından büyük ölçüde istifade edildiği anlaşılmaktadır; hatta Kudûrî’nin bu eserinin Tahâvî’nin el-Muhtasar’ının bir özeti olduğu söylenebilir.
el-Muhtasar düzenli sistematiği, zengin muhtevası ve sade üslubuyla Hanefî fıkıh tarihinde hem ders kitabı hem temel başvuru kaynağı olarak şöhret kazanmıştır.
Alâeddin es-Semerkandî, Tuhfetü’l-fukaha adlı eserini yazarken Kudûrî’nin kitabını esas aldığı, hatta onu şerhe giriştiği gibi Burhâneddin el-Mergînânî, Hanefî mezhebinin temel kitaplarından olan el-Hidâye’sini büyük ölçüde Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmi’u’s-Sağir ile el-Muhtasar’dan, Muzafferrüddin İbnü’s-Sââtî de Mecma’u’l-bahreyn’i el-Muhtasar ile Ebû Hafs en-Nesefî’nin el-Manzûmetü’n-Nesefiyye’sinden yararlanarak yazmıştır.
Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan İbrahim el-Halebî’nin Mülteka’l-Ebhur'unun ana kaynaklarından biri de Kudûrinin bu eseridir.
el-Muhtasar’ın birçok şerh ve ta’lik ile günümüze ulaşması da Hanefî mezhebi kaynakları arasındaki yerini göstermektedir. Eser birçok defa basılmıştır.
Şerhleri,
l. Ebû Bekir el-Haddâd, es-Si-râcü’l-vehhâc.
Birgivî’nin muteber sayılmayan zayıf kitaplardan biri olduğunu söylediği eseri bizzat Haddâd el-Cevheretü’n-neyyire adıyla kısaltmış Ahmed b. Muhammed b. İkbal de el-Bahrü’z-zâhir ismiyle tecrid ve ihtisar etmiştir.
2. Abdülganî b. Tâlib el-Meydâ-nî, el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. En tanınmış şerhidir.
3. Muhammed Âşık İlâhî el-Berenî, et-Teshîlü’z-zarûrî li-mesâili’l-Kudûrî .
Kitap soru-cevap şeklinde düzenlenirken el-Muhtasar’ın sistematiğinde küçük değişiklikler yapılmış ve eserde bulunmayan bazı başlıklar ilâve edilmiştir.
4. Câruilah ez-Zemahşeri, Şerhu Muhtasarı’l-Kudûrî.
5. Habbâzî, Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî
6. Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Akta’ el-Bağdâdî, Şerhu Muhtaşari’l-Kudûrî.
İbn Kutluboğa, eserdeki garîb hadisleri Şerhu ğarîbi’l-ehâdîsi’l-mezkûre fi Şerhi Muhtasarıl-Kudûrî li’l-Akta adıyla şerhetmiştir.
7. Hâherzâde, Şerhu Muhtaşari’l-Kudûrî.
Eser Fevâ’idü’l-Kudûrî Şerhu müşkilâti’l-Kudûrî ve Hallü müşkilâti’l-Kudûrî adıyla da anılır. Süleymaniye Kütüphanesindeki Müşkilâtü Kudûrî isimli eser de bu şerhin muhtasarı niteliğindedir.
8. Muhammed b. Ahmed el-İsbîcâbî, Zâdü’l-fukahâ.
9. Muhtar b. Mahmûd ez-Zâhidî, el-Müctebâ Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî.
10. Hüsâmeddin Ali b. Ahmed el-Mekkî er-Râzî, Hulâsatü’d-delâ’il fî tenkîhi’l-mesâ’il.
Tâceddin İbnü’t-Türkmânî, bu şerh için anlaşılması zor olan konularla İhmal edilen bazı meseleler ve hadislerinin tahrîci hakkında üç ta’likat yazmıştır.
Bu şerhin hadislerini et-Turuk ve’l-vesâ’il ilâ marifeti ehâdîsi Hulâsati’d-delâil adlı eserinde tahrîc eden Abdülkâdir el-Kureşî, Hulasatü’d-delail i ayrıca şerhettiği gibi burada ve el-Hidâye’de adları geçen âlimleri kısaca tanıttığı bir eser de kaleme almıştır. Hüsâmeddin Ali b. Ahmed er-Râzî, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmiu’s-sağîr ve Tahâvî’nin el-Muhtasar’ gibi bazı temel metinlerde bulunup da Kudûrî’nin muhtasanndaki hükümlere uymayan meseleleri Tekmiletü’l-Kudûri adlı eserinde toplamış, bunu Hulâsatü’d-delâil’in sistematiğine uygun şekilde düzenlemiş ve daha sonra bu tekmileyi de şerhetmiştir.
11. Yûsuf b. Ömer es-Sûfî el-Bezzâr Câmiu’l-muzmerât ve’l-müşkilât.
Bu şerhin başında fıkıh ilminin fazileti, fıkıh âlimleri, fetva vermenin şartlan, fetvanın âdabı, İctihad ve taklid gibi konulara dair bir bölüm bulunmaktadır.
12. Muhammed b. Yûsuf es-Semerkandî, el-Fıkhü’n-nâfi.
13. Ebü’l-Meâlî Abdürrab b. Mansûr el-Gaznevî, Mültemesü’l-ihvân.
14. Ebû Abdullah Reşîdüddin Mahmûd b. Ramazan er-Rûmî, el-Yenâbi fî marifeti’l-usûl ve’t-tefâri.
15. İbn Kutluboğa, Taşhîhu’l-Kudûri
Şaban 868 (24 Nisan 1464) tarihli müellif çekmiştir bulunan eser, kütüphane kayıtlarında et-Tercîh ve’t-tenkih Cale’l-Kudûri et-Tercîfy ve’t-tashîh ale’l-Kudûri Tashîhu Muhtasari’l-Kudûrî, Şerhu müşkilâti’l-Kudûrî ve Haşiye ‘ala Muhtasari’l-Kudûri adıyla da geçmektedir.
Şevket Kerâsnîş’in Medine el-Câmiatü’l-İslâmiyye’de yüksek lisans tezi olarak neşre hazırladığı eser Ebû Muhammed Şerif Mağribîzâde tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
16. Abdürrahim b. Ali el-Âmidî, el-Mühimmü’z-zarûrî.
17. Ebû Ya’küb Yûsuf b. Fazl el-Erzincânî, Şerhu’l-Kudûrî.
18. Abdullah b. Hüseyin b. Hasan b. Hâmid, hadâ’iku’l-’uyûnfi Şerhi Muhtasari’l-Kudûrî.
19. Bedreddin Ah-med b. Muhammed er-Râzî. Şerhu Muhtasari’l-fi Müşkilâti’l Kudûrî.
20. İlyâs b. Ali, Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî
21. Ömer b. Dânişmend, Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî.
22. Bostanzâde, Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî.
23. Cemâleddin Mutahhar b. Hüseyin el-Yezdî, el-Lübâb Şerh Muhtasari’l-Kudûrî.
Kaynaklarda ayrıca el-Muhtasar’a İbnü’l-Muhaddis er-Res’anî, İsmail b. Hüseyin el-Beyhaki, Muhammed b. Resul el-Mûkânî, Muhammed b. Abdullah eş-Şibli, Ebû İshak İbrahim b. Abdülkerîm el-Mevsılî, Muhammed Şah b. Muhammed Ebü’l-Abbas Muhammed b. Ahmed el-Mahbûbî, Nasır b. Hüseyin el-Alevî el-Bestî, Nasr b. Muhammed el-Huttelî, İbn Vehbân gibi müelliflerin şerh ve haşiye yazdıkları belirtilmektedir.
Şâfıî fakihi Abdürrahim b. Muhammed el-Mevsılî. Zahîrüddin Muhammed b. Ömer en-Nevcâbâzî, müfessir ve edip Münşî el-Muhtasarı ihtisar etmiş, Ebü’l-Muzaffer Muhammed b. Es’ad el-Hakîmî ile Ebû Bekir b, Ali el-Amilî de eseri naz-Tercümeleri. el-Muhtaşar’ı Ch. Solvet Fransızca’ya Rosenmüller cihadla ilgili kısmını Latince’ye G. N. Bous-quet – L. Bercrıer muamelâta dair bir bölümünü Fransızca’ya Georg Helmsdörfer, nikâhla ilgili kısmını Des Abul Hasarı Ahmed ben Moham-med el Koduri aus Bagdad moslemi-lisches Eherecht nach hanefitischen Grundschriften herausgegeben adıyla Almanca’ya tercüme etmiştir.
Eserin Türkçe’ye ilk çevirisinin ne zaman yapıldığı tesbit edilememiştir. Londra’da School of Oriental and African Studies’in öğretim üyelerinden Mr. Mundy’nin özel kitaplığında kayıtlı (nr, 89) Türkçe Kudûrî çevirisinin baş tarafı eksik olup 888 (1483) yılında istinsah edilmiştir.
Eser, Türkler’in edebî yazı dilinden İslâm sonrası Oğuz yazı diline geçiş aşamasında yazılmış bir kitap olarak nitelenmektedir.
Ayrıca Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi’nde müellifi belli olmayan, 949′da (1542) istinsah edilmiş Tercüme-i Kudûrî adlı bir eser bulunmaktadır.
el-Muhtasar’ın Türkçe çevirileri :
1. Muhammed Emin Fehim Paşa, Tercüme-i Kudûrî. Azîziyye adıyla meşhur olan tercümede eserin metni kelime veya cümleler halinde parantez içerisinde yazılmış, arkasından Türkçe’si verilmiştir,
2. Hüseyin Hüsnü, Sual ve Cevaplı Kudûrî Şerîf Tercümesi.
Eserin taharetten hacca kadar olan bölümleri maddeler haline getirilerek tercüme edilmiştir.
3. İsmail Müfîd Efendi, Tercüme-i Muhtasar-i Kudûrî.
4. Muzaffer Ozak, Kudûrî-i Şerif Tercümesi: Sualli-Cevaplı.
5. Süleyman Fahri, Kudûrî Metin ve Tercümesi.
6. Ali Arslan, Kudûrî Metni Tercemesi.
7. Seyyid Fahreddin, Kudûrî Tercümesi.