Gaznevî, Ahmed b. Muhammed

Cemâlüddîn Ahmed b. Muhammed b. Mahmûd el-Gaznevî (ö.593/1197)

Hanefî fakihi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Meşhur Hanefî hukukçusu Kâsânî ve Muhammed b. Yûsuf el-Alevî el-Hüseynî’den fıkıh dersleri aldı. Eserinin bir yerinde (el-Cevâhirü’l-muđıyye, I, 315) Gaznevî’nin Ahmed b. Yûsuf el-Alevî el-Hüseynî’den (ö. 648/1250) fıkıh okuduğunu söyleyen Kureşî, bir başka yerinde (I, 355) Ahmed b. Yûsuf’un Gaznevî’den ders aldığını kaydetmektedir. Vefat tarihleri dikkate alındığında ikinci rivayetin doğru olması gerekir. Fıkıh ve usûl-i fıkıh dallarındaki derin bilgisiyle yaşadığı dönemde Hanefîler’in önde gelen âlimlerinden biri olan ve çok sayıda hukukçu yetiştiren Gaznevî Halep’te vefat etti.

Eserleri:

1. el-Mukaddimetü’l-Gaznevîyye fi’l-fürû’i’l-Hanefiyye.

İbadetlere dair sekiz babdan oluşan bir el kitabı olup Suleymaniye Kütüphanesi’nde otuza yakın nüshası vardır (meselâ bk. Ayasofya, nr. 1272, 1440, 1441; Fâtih, nr. 2156; Bağdatlı Vehbi, nr. 496). Esere, İbnü’z-Ziyâ diye bilinen Ebü’l-Bekâ Muhammed b. Ahmed el-Kureşî ez-Ziyâ’ü’l-ma’neviyye ‘ale’l-Mukaddimeti’l-Gazneviyye (ez-Ziyâ’ü’l-ma’nevî ‘alâ Mukaddimeti’l-Gaznevî, bk. Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1273; Hacı Beşir Ağa, nr. 280; Esad Efendi, nr. 513, 756, 811), Ahmed b. Hasan el-Kefevî Fethu’l-’azîzi’l-ganî fî şerhi Mukaddimeti’l-Gaznevî (Suleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 418) ve Ebû Bekir Seyfü’l-hak b. Muslihuddin el-Bosnevî et-Travnikî Nûrü’n-nebevi (Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa [Eyüp], nr. 72; Şehid Ali Paşa, nr. 818) adıyla şerh yazmışlardır.

2. el-Hâvi’l-Kudsî.

Kudüs’te yazıldığı için “Kudsî” sıfatıyla anılan eser fıkha dair olup üç bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde akaid ve kelâm, ikinci bölümde fıkıh usulüyle ilgili bazı bilgiler verilmektedir. Çok kısa olan bu iki bölümden sonra fıkhî konuların ele alındığı üçüncü bölüm genel fıkıh kitaplarının planına göre düzenlenmiştir. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde çeşitli yazma nüshaları mevcuttur (Esad Efendi, nr. 660; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 424, 425; Şehid Ali Paşa, nr. 1017; Yenicami, nr. 408).

3. ‘Akkâ’idü’l-Gaznevî.

Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde, Ebû Hanîfe’nin el-Fıkhü’l-ekber’i ile Ebû Ca’fer et-Tahâvî ve Ebû Hafs en-Nesefî’nin akaid risalelerinin yer aldığı bir mecmua içinde bulunmaktadır (Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2028/31.

4. Ehâdîŝü’l-ahkâm.

5. el-Müntekâ min Ravzati’l-mütekellimîn.

Kaynaklarda adı geçmekle birlikte günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmeyen Ravzatü’l-mütekellimîn fi usûli’d-dîn adlı bir diğer eserinin muhtasarı olup kelâmla ilgilidir (bunların yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 470; Suppl., I, 649). Kaynaklarda ayrıca mukayeseli hukuka dair er-Ravza fi ihtilâfi’l-’ulemâ’ ve usûl-i fıkha dair Kitâb fî usûli’l-fıkh adlı iki eserinden söz edilmektedir.