Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd Ebü'1-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî
(ö. 683/1284)
Hanefî fakihi.
29 Şevval 599 tarihinde Musul'da (Mevsıl) dünyaya geldi. Dedelerinden biri için zikredilen Beldecî/ Büldecî nisbesi bir icazetnamede Belûcî şeklinde geçmektedir ki bu Belûcistan asıllı olabileceği ihtimalini akla getirmektedir. Temel eğitimini babasından aldı. Musul nakibi Kemâleddin Haydar b. Muhammed b. Zeyd el-Hüseynî'den okudu. Musul, Dımaşk ve Bağdat'ta hadis dinleyip çeşitli dersler aldığı âlimler arasında Mahmûd b. Ahmed el-Hasîrî, Şehâbeddin es-Sühreverdî, Abdürrahîm b. Abdülkerîm es-Sem'ânî, İbnü'l-Ahdar, İbn Sükeyne, İzzeddin İbnü'l-Esîr, Ruhâvîve İbnü'l-Hâcib gibi önemli şahsiyetler bulunmaktadır. Bir müddet Küfe kadılığında bulunan Mevsılî azlinden sonra Bağdat'a yerleşerek ölünceye kadar Meşhed-i Ebû Hanîfe'de tedris, telif ve fetva işleriyle meşgul oldu. Fıkıh ve usul sahasında devrin otoriteleri arasında yer alan âlim, mezhepte kuvvetli görüşleri zayıflarından ayırt edebilecek derecede ilmî yeterliliğe sahip fakihlerden (ashâbü't-temyîz) sayılmıştır. Talebeleri arasında çeşitli mezheplerden Abdülmü'min b. Halef ed-Dimyâtî ve İb-nü'l-Fuvatî gibi âlimler bulunmaktadır. Babası Mahmûd, kardeşleri Abdüddâim, Abdülkerîm ve Abdülazîz de birer ilim adamıydı. Dindar, hayır ve verâ sahibi, melik ve âyâna karşı azametli, fukara ve talebeye karşı mütevazi davranırdı. 19 Muharrem 683 tarihinde Bağdat'ta vefat etti.

Eserleri:

1. el-Muhtâr li’l-fetva.
Ebû Hanî-fe'nin fıkhını derlemesi yönündeki istek üzerine gençlik yıllarında mübtedîler için hazırladığı bu eser Hanefî mezhebinin "mütûn-i erbaa" olarak bilinen dört temel metninden biridir. Ebû Yûsuf, İmam Muhammed ve İmam Şafiî'nin muhalefetlerinin rumuzlarla gösterildiği kitap Ebû Hanîfe'nin görüşleri esas alınarak kaleme alınmıştır. Eseri Ebü'I-Abbas Ahmed b. Ali ed-Dımaşki önce kısaltmış ardından şerhetmiş, Ebû İshak Cemâleddin İbrahim b. Ahmed el-Mevsılî Tevcîhü'l-Muhtâr adıyla hazırladığı şerhi sonuncusu 652 (1254) yılında olmak üzere müellife defalarca okumuştur. Kitap üzerinde Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi Zeylaî, Ömer b. İshak el-Gaznevî. İbn Emîru Hâc, İbn Kutluboğa, Hattâb b. Ebü'l-Kâsım el-Karahisârî, Muhammed b. İbrahim b. Ahmed el-İmâm gibi âlimlerin de şerhleri vardır. Ebû Muhammed Zeynüddin Abdurrahman b. Ebû Bekir el-Aynî eserin ferâiz bahsini şerhetmiştir. Kitap ayrıca Ebû Abdullah Tâceddin Abdullah b. Ali el-Buhârî tarafından manzum hale getirilmiştir.

2. el-İhtiyâr li-ta'lîli'l-Muhtâr.
el-Muhtar'ın yine Mevsılî tarafından hazırlanmış şerhi olup Hanefî fıkhının orta hacimdeki muteber kaynakları arasında yer alır. Müellifin ifadesine göre el-Muhtâr ders kitabı olarak benimsenip talebe tarafından ezberlenmeye başlanınca hükümlerin illetlerini ve delillerini aktaran, diğer mezheplerin görüşlerini kısaca açıklayan, umûmü'l-belvâ haline gelmiş bazı güncel meselelere dair fetvalara yer veren, ihtilaflı konularda esas alınan ictihadlara işaret eden bir şerh yazması yönündeki talep üzerine bu şerhi hazırlamıştır. İçindeki hadisler İbn Kutluboğa tarafından et-Tarif ve'l-ihbâr bi-tahrici ehâdîsi'l-İhtiyâr adıyla tahrîc edilmiştir. el-İhtiyârı Celal Yeniçeri Türkçe'ye çevirmiştir.

3. Kitâbü'l-Müstemil'ala mesâili'l-Muhtasar. Süleymaniye Kütüphanesi'nde kayıtlı bir nüshası vardır.

4. Şerhu'l-Câmi'il-kebîr li's-Seybânî.