Mevlana Celaleddin Rumi

Ayten Lermioğlu

En çok bahsi edi­len velilerden biri Mevlâna Muham­medi Celaleddîn-i Rûmî'­dir. "Mevlâ­na" ismi hal­kın kendisine verdiği lâkaptır; fakat öylesine kullanılmıştır ki, âdeta isminin yerini almıştır. Mevlana Celâleddin, sözle anlatılabilecek, ke­lime kalıplarına sığacak bir mevzu değildir. Mâ­na Sultanını anlamak, ancak yoluna başkoymakla, aşkına boyan­makla mümkündür.

Mevlana'yı anlamak herkesin irfanı nisbetincedir. Bunun için Mes­nevinin ilk beyitlerin­den birinde:

Herkes bana kendi zannınca yâr oldu Kimse içimdeki sır­lan araştırmadı

buyurur.. Muhakkak kî, Mevlâna ve ilahî aşk, sözle anlaşılmaz. Öm­ründe parmağı yanmamış insana yanık acısı­nın tarif edilemeyeceği gibi, aşk Sultanı ancak insanın talebince, îmanı nisbetinde yaşanarak öğrenilir.

Mevlâna Celâleddin, sadece bir mütefekkir, bir mutasavvıf ve şâir değildir. Evliya burcu­nun güneşidir. "ULE­MÂ, ENBİYANIN V­RİSİDİR" Hadisi hük­münce, Hz. Peygamberin manevî vârisidir; velâvet sırrının tecelligâhıdır.

Mevlâna, Hakk'ın aş­kıyla, aklın, fikrin çok ötesine varmış, "Bir ayağını Şeriatte, bir ayağımla pergel gibi yetmiş iki milleti dola­şıyorum" buyurmuştur. Kendisi hayatını: "HAMDIM,PİSTİM,YANDIM" diyerek üç kısa fakat ateşli sözler­le hulasa etmiş, "yan­dım" kelimesiyle neler neler anlatmıştır. "Hamdım" sözüne ge­lince . Doğrusu bu şaşı­lacak bir sözdür. Bu­nunla beraber, ihtimal ki, "Hamdım" kelimesi, Hazret-i Şems'e mülâki olmazdan evvelki devre­yi ifade etmektedir.

Mevlana, bir seçilmiş olarak dünyaya salınmıştır. Velîler dünyaya geldikten sonra olmuş değil, olup gelmiş seçkinlerdir. Ancak, iba­det, mücahede ve çile, cevherlerini gün ışığına çıkarmakta, kendilerini kendilerine tanıtmakta­dır.

Bir mısraında Mev­lâna: "Sevgide derlenip toparlananlar şu insan kalabalığı gibi ölmez­ler" buyurmuştur. Ko­ca Veliyi işte bu yön­den mütalâa etmek ge­rekir: Pişmesi, yanma-sı, açıkçası sevgide der­lenip toparlanması ve şu insan kalabalığı gibi ölmeyişi...

Dünya tarihinde hiç-kimse onun kadar aşk­la gıdalanmamış, hiçkimse onun kadar aşkı dile getirmemiştir.Divan-ı Kebir'i, Rubaiyat'ı sonsuz aşkının, Fîhi mâ fih'i, Mecalis'i Saba'sı sohbetlerinin, yirmi altı bin beyitlik Mesnevî'si kemalinin semeresi ola­rak meydana gelmiştir.

Mevlâna, şiiri şairlik için değil, vâsıl olduğu ilâhî HAKİKAT sırları­nı âşinâlarına açıkla­mak gayesiyle söyle­miş, vecdini ifadeye va­sıta etmiştir. Sözleri hikmet, hakikat kayna­ğıdır. Kur an-ı Kerim'in, Hadis-i Kudsî ve Ha­dislerin tefsiri, açıkçası İnsanı Kâmil tarafın­dan izahdır. Bunun için bir şiirinde:

"BEN SÖYLEMİYO­RUM, HAKK'IN 'NAH NÜ NEFAHNA (Biz üfledik) nefesi içimde üflüyor da iniltilerim tâ Süreyya'ya kadar çıkıyor. Bu tenimin ka-

mışını aziz ve yüce Al­lah, yokluk kamışlığın­dan kesti, yonttu, ney yapıp üfledi" diye ses­lenmektedir.

Şu eşsiz beyana göre, Mevlâna Celâleddin, ney gibidir. Ondaki ses, ya­ni kelâm Haktandır. Hakk'ındır. Zaten aşık­ların Mevlâna'sı için ney, Rabbin Halifesi olan  D E M'in, ÎNSAN-I KÂMİL in rem­zidir. Bu itibarla Mesnevî-i şerife :

Bişnov in ney çün hikayed mikoned (Dinle bu neyi neler ne­ler hikâye ediyor) di­yerek başlamış, "Dinle İnsan-ı Kâmil i" buyur­muştur; dinlemenin ehemmiyetini belirtmiş­tir.

Bişnov to zi ney çehâ miguyed mısraı ile başlayan bir rubaisinde şöyle seslen­miştir:

Dinle sen neyden neler neler söylüyor Kibriyanın esrarını söylüyor... Âşıkların Mevlâna'sı büyük bir Hak aşıkıdır; aşkta kemale ve ölüm­süzlüğe ermiştir. Aşkın kıymetini bildirmek için: "AŞKI SEÇ Kİ SEÇİLMİŞ BİR İNSAN OLASIN" buyurmuş-tur. Potasında eridiği aşkın ne olduğunu so­ranlara: "Benim gibi ol da bil" cevabını vermiş­tir. Bununla insana, ilim ile bilmekten (ilm el yakin),görerek bil­mekten (ayn el yakin) geçip, olarak bilmeyi (Hakk al yakin)i işa­ret etmiştir. Sonra da buyurmuştur: 'İSTER NUR OLSUN, İSTER KARANLIK; O OL­MADIKÇA ONU TAMAMÎLE BİLEMEZ­SİN.."

Az evvel Mevlâna için: "ölümsüz" kelime­sini kullandık; çünkü kendisi: "Eğer sen diri isen beni ölmüş görme" buyurmaktadır..

VELÎ için ölüm ne­dir?.. Velî dünya âle­minde nefsinden geç­miş, benliği HAK'ta eritmiş, daha doğrusu nefsini bilmiş, "ÖLME­DEN EVVEL ÖLME" sırrına ermiş kutlu in­sandır.

VELÎ, gerçek insan­dır; Hz. İnsandır. Mad­deten dünya âl aminden göçtüğünde hay'dır. Bu sebeple Mevlâna açıkla­maktır: "AŞIKLARA ÖLÜM YOK Kİ YASA DERDE DÜŞE­LİM..."

Mevlâna, güzeli, iyi­yi doğruya, tek kelime ile Hakikati arayanlara müjdeler veren. Tevhi­de boyanmış, âlemi bir­leşmiş bir PÎR'dir. "Bi­zim Mesnevimiz vahdet dükkânıdır, orada bir­den gayrı gördüğün herşey puttur" buyur­ması, vahdete garkolmasındandır. Bununla beraber Mesnevi, her mertebedeki insana ay­rı ayrı hitap etmekte, çoklukta BİR'i göster­mektedir.

Mevlâna, insanı ebe­dî saadete kavuşturan, mâna yolunu gösteren, beşeri kusur ve zaaf­larıyla çağıran rahmet ve sevgi deryasıdır; hikmet, marifet ummanıdır. Veliyi ekmeldir.

Bir Hadiste: "Kişi sevdiği ile beraberdir" buyrulmuş, insanın sev­diği zümreden olduğu işaret edilmiştir. Şu halde Velîyi seven en büyük kârdadır; zira Veliler, Rabbin sevgili­leridir. Gözbebeği insa­na ne ise, Velî de Hakk' ın o derece kıymetlisidir. Onlara yakınlık, şüphesiz, Rabbe yakın­lıktır.

Allah, Kur'an'da em­reder: "Ey îman eden­ler! Allahtan korkun ve sâdıklarla beraber olun."

Mutasavvıf müfessirlere göre: "Sâdıklar

Velilerdir."

Hz. Peygamber buyu­rur: "Cennet ağaçları­nın gölgesinde oturun."

Mutasavvıflara göre: "Cennet ağaçları da Velîler'dir."

Mevlâna ise seslenir: "Allah ile olmak isteyen Evliyanın huzurunda bulunsun." Âşık ve Ma­şuk Mevlâna yine Mesnevisinde buyurur: "Gül mevsimi geçince gül kokusunu nereden alacaksın? Gülsuyundan..."

Mesnevîhanlara göre, "GÜL" Hz. Muhammed, "GÜLSUYU" Evliyaul-lahtır.

Evet böyle..

Mevlâna, Kutbul âşıkindir.

Mevlâna, Kutbu1 ari­findir.

Mevlâna, Kutbul vâsılindir. Bir coşkunlu­ğunda açıklamıştır : "Herkes bizi suret gö­zü ile nasıl görecek, biz, Kibriyanın su ve bal­çık içindeki nuruyuz."

Mesnevinin ilk beyit­lerinde de buyurmuş­tur: "Denizi bir testi­ye dökersen ne kadar alır? Bir günün kısme­tini.."

İşte derleyip arzettiklerimiz, bir kabın miktarıncadır ve bu kabın derinliklerinden Mevlâ­na'yı çok sevmiş

ŞEYH GALİB sanki ses ver­mektedir:

Ey kâşif-i esrar-ı Hûda Mevlâna

Sultan-ı fena, şah-ı baka Mevlâna

Aşk etmededir hazretine böyle hitab

Mevlâ-yı güruh-u Evliya Mevlâna..