Türkiye Kur'an Makaleleri Bibliyografyası

Her ilmin mebâdîi (ilkeleri), mevzûu (konusu), mesâili (problemleri) ve maksadı (gayesi) bulunduğunu dikkate almak şartıyla, ilim dallarının tasnifinde mevzû ve maksad'ın "ayırdedici vasıf" olduğunu söyleyebiliriz. Başka bir deyişle, bir bilgi türünü diğer bilgi türlerinden ayıran veya o bilgi türünü müstakil bir ilim dalı haline getiren başlıca husûsiyet, o bilgi türünün konusu ve gayesidir. Sözgelimi Tefsir İlmi, "Allah Teâlâ'nın muradına delâleti itibariyle ve beşerî tâkatın sınırları içerisinde Kur'an-ı Kerim'i kendisine konu edinen ilim" şeklinde tarif edilmiş ve bu ilmin konusunun Kur'an olduğu belirtilmekle birlikte, onu, konusu yine Kur'an olan diğer ilimlerden (meselâ Tecvid İlmi'nden) tefrik etmek amacıyla, tarife, hassaten "Allah Teâlâ'nın muradına delâleti itibariyle" kaydı eklenmiştir. Binaenaleyh bir ilmi bilmek demek, o ilmin ilkelerini, konusunu, problemlerini ve gayesini bilmek demektir. Lâkin bir ilmi/ilim dalını bilmekten söz ettiğimizde, o ilmin tarihini de hiç kuşku yok ki o ilmin tabii sahası içine dahil ederiz; zira bir ilmin tarihini bilmiyorsak, o ilmin mesâili hakkında konuşamayız. Tefsir İlmi, sadece akla değil, aynı zamanda nakle de müstenid olduğundan, Kur'an ayetlerinin mânâlarını tayin ve tesbitte, bizden daha önce bu sahada harcanan mesâiye muttali olmak, seleflerimizin sa'y u gayretlerine vâkıf bulunmak, onları dikkate almak mecbûriyeti de hâsıl olmaktadır ki bu bağlamda monografi, biyografi, bibliyografi türü çalışmaların çok büyük önem kesbettiğini söylemeye gerek yok. Çünkü bu tür eserlerin, ilim adamlarının "önlerini açan", "ufuklarını genişleten" ve daha önemlisi onlara "zaman kazandıran" en temel başvuru kaynakları arasında yer aldığı herkesin ma'lûmudur.

Son yıllarda -sayıları azu edilen miktarda olmasa da- gayet kıymetli monografilerin, ciddiye alınması lâzım gelen düzeyde bibliyografyaların yayımlanmaya başlamasını, işte bu nedenle sevindirici buluyor ve ülkemiz şartlarında fevkalâde zahmetli bir iş olduğunu gayet yakından bildiğim bibliyografik eser yazımının -bütün hata ve noksanlarına rağmen- takdir ve teşvik edilmesi lâzım geldiğine inanıyorum. İşte Dr. Murat Sülün ile Dr. Ömer Çelik tarafından hazırlanan "Türkiye Kur'an Makaleleri Bibliyografyası" da (İstanbul, 1999) -tüm zaaf ve noksanlarına rağmen- takdire şâyân bir niyetin mahsûlü...

10 Mayıs 1999 tarihli giriş yazısında belirtildiğine göre, mezkûr eser, İlahiyât bilimleri ile ilgili süreli yayınlar, -gazeteler hariç- kitap haline getirilmiş konferans, sempozyum, seminer metinleri, ilmî, fikrî ve popüler dergiler ile derleme kitapları taranmak sûretiyle hazırlanmış; ancak bu taramanın hangi yılları kapsadığı belirtilmemiş. (Sunuş yazısını yazan sayın Suat Yıldırım, 1908-1998 tarihini veriyor.)

"Kur'an Makaleleri Bibliyografyası İçin Taranan Süreli Yayınlar" başlıklı kaynakçada 24 sempozyum metninin, 6 derleme kitabının, 58 derginin adı zikrediliyor. (Oysa sempozyum metinleri ile derleme kitapları süreli yayın değildir.)

1984-1998 yılları arasında yayımlanmış sempozyum kitaplarının 7 tanesi Kur'an-ı Kerim hakkında... Ancak İzmirli İsmail Hakkı'nın vefatının 50. yılı anısına düzenlenen sempozyumun kitaplaşmış metni (Ankara, 1996) listede yok. Oysa TDV'nin Elmalılı kitabı pekâlâ görülmüş. Kezâ Fecr'in IV. Kur'an Sempozyumu da (Ankara, 1998) listede yok. Oysa 1999 basımlı bir sempozyum metni listeye alınmış. [Sempozyum kitaplarının yayım tarihine dikkat: 1984-1998]

1991-1997 arasında yayımlan 5 derleme kitabının yanısıra adı zikredilen Tezkire, alt başlığında her ne kadar derleme sözcüğü yer alıyorsa da kitap değil, bilakis üç aylık bir dergidir. [Kitapların yayım tarihlerine dikkat: 1991-1997]

58 dergi adı zikrediliyor. Ancak müellifler hangi zaman dilimini esas aldıklarını, kaç dergi taradıklarını, hangi dergileri arayıp da bulamadıklarını, hangi konularda ve kaç makale tesbit ettiklerini, bu makalelerin hangilerinin telif, hangilerinin çeviri, hangilerinin çevrimyazı, hangilerinin tebliğ metni olduğunu belirten bir tedkik sunmuyorlar. Üşenmeyip listedeki dergileri "yayıma başlama tarihleri" ve "yayım yerleri" itibariyle tasnif ettim; çıkan sonuç şu: 1908-1925 (4 adet); 1951-1959 (6 adet); 1961-1967 (6 adet); 1972-1978 (5 adet); 1983-1989 (16 adet); 1990-1999 (16 adet). [Dergilerin yayıma başlama tarihlerine dikkat! İlk 72 yıla 25 dergi, son 17 yıla 32 dergi düşüyor.]

Yayım yerlerine gelince, Türkiye başlıklı bu bibliyografya'da İstanbul'dan 31, Ankara'dan 12; Konya'dan 3; Adapazarı'ndan 2; Bursa, Erzurum, Isparta, İzmir, Kayseri, Malatya, Samsun, Sivas, Urfa, Van'dan 1'er dergi yer alıyor ki bunların çoğu yeni çıkan İlahiyat Dergileri. (Listede tarihi zikredilmeyen dergiler olduğu gibi, metnin içerisinde de listede yer almayan dergiler var: Msl. İslamiyât, Haksöz, Köprü, Kur'an ve Sünnet'e Ayna, Dergâh)

Peki niçin şu Osmanlıca dergiler taranmamış: İslam Mecmuası, İslam Dünyası, İctihad, Medrese İtikadları, Hayru'l-Kelâm, İ'tisam, Mihrab, İttihad-ı İslam, Hikmet, Muhibban, Tasavvuf, Ceride-i Sufiye, Tearüf i Müslimîn... Kezâ II. Dünya Savaşı sonrasında yayımlanan, Ömer Rıza'nın /Yeni/Selâmet'i, Necip Fazıl'ın Büyük Doğu'su, Peyami Safa'nın Türk Düşüncesi, Baltacıoğlu'nun Yeni Adam'ı, Cemal Kutay'ın Millet'i, Osman Nuri Çerman'ın Kemalizm'i nerede? Zafer, Sızıntı, Köprü gibi popüler dergileri ihmal etmeyen genç ilim adamlarımız, niçin Hareket, Düşünce, İktibas, Kriter, Yazı, Girişim, Kelime, Kalem, Değişim gibi fikir dergilerini ıskalamışlar? (Unutulmamalı ki dergilerde Kur'an hakkında yazılmış bir makaleyi tesbit etmek kadar, olmadığını tesbit etmek de çok önemlidir.)

Sonuç itibariyle genç ilim adamlarımızı, böylesine zahmetli bir işe soyunmuş olmalarından dolayı kutluyor, eksikleri çok da olsa umûmiyetle son 15-20 yılın Kur'an hakkında yazılmış makalelerinin bir listesini meydana getirdikleri için "sa'yleri meşkûr olsun!" diyorum. Hiç kuşkumuz yok ki ileride bu zaaf ve noksanları giderip bize ismiyle müsemma (!) bir eser sunacaklardır!