Tasavvufî Düşüncenin Sosyal Hayata Yansımaları

“Tasavvuf, baştan aşağı edebtir”. (Ebû Hafs Haddâd)

Tasavvuf

a. Bir yeniden doğuş sanatıdır,

b. Bir kimsenin doğallığını yeniden kazanma sürecidir,

c. Tekdüzeliği aşma yoludur

d. Yaratıcı vizyon aracıdır.

e. Kesreti fark etme ve vahdeti hissetme mesleğidir.

f. Hayata, kozmik yasalara, gerçek fıtrata sadakattir.

g. Kültürel benden kurtuluş ve kozmik bene varıştır.

Tasavvufun Hedefi

Marifetullah

Muhabbetullah

Nefs-i tezkiye

Kalb-i tasfiye.

Güzel Ahlak.

Edebe riayet.

Allah’a tam bir kulluk ve küllî iradeye tam teslimiyet.

Zühd ve fakr.

Hakk’a vuslattır.

İlm-i batın .

İlm-i ledün ve keşfe mahzar olmak.

Tasavvufun Tedavi Ettiği Psikolojik ve Manevi Hastalıklar

1. Nifak

2. Şüphe

3. Yabancılaşma

4. Desakralizasyon: Kişinin kendisini kutsal olana ve kutsallıkla teması olan kişilerle ilişki kurmaktan alıkoyması.

5. Çokluğa dağılma (kesrette boğulma).

6. Kimlik bunalımı

7. Yalnızlık

Anomi anlamsızlık hastalığı olarak tanımlanabilir. Derinden hissedilen bir amacın yokluğu, kişinin çevresine ve dostlarına yabancılaşması anonimin özelliklerindendir.

8. Yanılsamalar

Sosyal Meseleler Araştırma Gurubunun Hazırladığı Rapor

Bununla birlikte 80'li yıllarda kısmen tarafsız bir araştırma yapılmış, konu tahlil ve tenkit edilmiştir. Bu raporun önemi şuradan kaynaklanmaktadır. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi tabir caizse yarı resmî bir dergidir. Sosyal Meseleler Araştırma Gurubunun hazırladığı raporların dördüncüsü "Din Nedir İrtica Nedir" ana başlığını taşımakta, tasavvufî hareketler ve tarikatlar konusu ele alınmakta, değerlendirme ve tedbirlerle sona ermektedir: ve bugün de etmektedir. Ne yazık ki, günümüzdeki tarikat faaliyetleri ile ilgili olarak bir şey söylemek mümkün değildir. Tarikat faaliyetleri çok defa gizlilik içinde cereyan ettiği için onlar hakkında gözlem ve müşahadeye dayalı sosyolojik tespitlerde bulunamamaktayız. Dolayısıyla, bu konu hakkında hazırlanmış ilmi çalışmalar çok azdır. Mevcut olanlar da daha ziyade klasik tarikatların adab ve erkânıyla ilgilidir. Bugün Kadirilik, Nakşibendilik gibi tarikatlara mensup kişilerin bulunduğu ve bu kişilerin sayıca önemli bir yekûn teşkil ettiği herkesin bildiği bir gerçektir. Bugünkü tarikat faaliyetleri ile ilgili ilmi tespitler ortada olmayınca değerlendirmeler daha çok leyhte ve aleyhte öne sürülen iddialara, bazı tahminlere göre yapılmaktadır. Söz konusu leyh ve aleyhdeki iddiaları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Leyhteki İddialar

1. Tasavvufi hayat, insanın derûni ihtiyaçlarının tatmini ile ilgilidir. İnsan hangi dönemde yaşarsa yaşasın, duygu dünyasını doyurmak zorundadır. Bu da sadece dini ilimlerin öğrenilmesi ve şekli tatbikatın yerine getirilmesi ile olmaz. Tarikatlar, bir ihtiyaca cevap vermek için doğmuştur, maddi ihtiyaçların az veya çok karşılandığı, fakat ruhani ihtiyaçların ihmal edildiği, maddeci hayat anlayışlarının yaygınlaştığı günümüzde tarikatlar büyük bir vazife görmektedirler.

2. Buna bağlı olarak, dini hayatta önemli olan duygu yanı olduğu ve bu yanı da işleyen, geliştiren tarikat hayatı olduğu için İslâmiyetin benimsenmesi, yayılması en iyi tarikatlar kanalıyla olur. Nitekim, son yıllarda İslâmı kabul eden batılı ilim ve fikir adamlarının çoğu, tarikatlar aracılığı ile o noktaya gelmişlerdir.

3. Gerek dini ilimleri öğreten okullar, gerek dini vazifelerin yerine getirilmesi işi ile ilgili resmi kuruluşlar, din terbiyesinde yeterli değildir. Tarikatlar, hem onların eksik bıraktıklarını tamamlamakta, hem de onların uzanamadıkları kesimlere dini hayatı öğretmekte, sevdirmekte ve yaşatmaktadır.

4. Özellikle gençler daimi bir arayış içindedirler. Tarikatlar gençlerin en azından bir kısmını dini hayata çekmekle onları kötü ve sakat ideolojilerin telkinlerinden kurtarmakta, onların heyecan dolu dünyasına müspet bir yön vermektedir. Buna ilaveten, tarikatlara girme, gençler arasında hızla yayılma temayülü gösteren içki, kumar ve benzeri alışkanlıkları önlemekte, bu şekilde kötü alışkanlıkları olanları da kısa zamanda tedavi etmektedir. Özellikle bu son nokta ile ilgili olarak tarikatlara girenler geniş bir poropaganda faaliyetine girişmekte ve şeyhlerinin "kerametini" anlatan yüzlerce rivayet öne sürmektedirler.

5. Tarikat faaliyetlerini yönetenler, eskiye nazaran iyi yetişmemiş olabilirler. Hatta onların, tıpkı toplumun diğer kesimlerinde yaşayan insanlar gibi, siyasete ilgi duydukları da söylenebilir. Buna rağmen onlar, Marksizm ve benzeri ideolojilerin karşısında oldukları için çevrelerine toplanan insanları, özellikle gençleri, tehlikeli akımlar karşısında korumuş ve bu yolla ülkenin birlik ve bü tünlüğüne yardımcı olmuşlardır.

2. Aleyhteki İddialar

1. Ülkemizde din eğitimine uzun süre ara verildiği, tarikat faaliyetleri gizli olarak yürütüldüğü için bugün bu faaliyetlerin başında bulunanların büyük bir kısmı, hem ilmi bakımdan hem de tarikat terbiyesi açısından tamamen yetersizdir. Dolayısıyla, ilmi ve manevi yönden zayıf insanların başkalarını aydınlatması mümkün değildir.

2. İyi yetişmemiş şeyhler ve onların çevresini saran cahil, açık gözlü insanlar, tarikat faaliyetlerini bir geçim, hatta bir sömürü kaynağı haline getirmişlerdir. Şeyhlere ve onun yakın çevresine körü körüne bağlı olanlar, binbir güçlükle kazandıkları maddi imkânlarını tereddüt etmeden elden çıkarmakta ve bunun neticesi olarak bakmakla yükümlü oldukları kimseleri ihmal etmektedirler.

3. Şeyh ve onun çevresindekilere körü körüne bağlılık, İslâm dininin şart koştuğu ferdi sorumluluk fikrini ikinci plana itmekte, bir çok insan tarikata girmekle ahiret saadetini garantiye aldığına inanmaktadır. Daha da kötüsü, kurtuluşun sadece kendi tarikatlarına bağlanmakla mümkün olacağına inanan insanlar çıkmaktadır. Bunun neticesinde ilmi çalışmaların gereksiz, hatta zararlı olduğu kanaati yerleşmekte ve böylece büyük bir kesim adeta tembelliğe sürüklenmektedir. Günümüzde bazı gençlerin bu yolla pasifliğe itilmesi her bakımdan zararlı birtakım neticelerin doğmasına kapı açmaktadır.

4. Şeyhe körü körüne bağlılık ve kurtuluşu Kendi tarikatında görme dar kafalılığı taassubu körüklemekte, bu istikamette aşırıya gidildiğinde toplumun birlik ve beraberliği bozulmaktadır. Bu bozulma, bazen aile yuvasına kadar inmekte, tarikata giren koca ailesini ihmal etmekte, ailenin hanımı ise, kocasını ve çocuklarını bir tarafa itebilmekte, hele yaşları genç olanlar ise, ana-babalarını günah içinde görmekte, onları reddetmeye kadar gidebilmektedirler.

5. Günümüzde hemen her kurum ve kuruluş az veya çok politize olmuş durumdadır. Tarikatlar da -en azından bir kısmı- bu yolla kendi payına düşeni almış bulunmaktadır. Vaziyet bu merkezde olunca tarikat faaliyetlerinin ön saflarında yer alanlar, bilerek veya bilmeyerek kitleleri yönlendirmekte, her ferdin kendi siyasi sorumluluğu, yönlendirilmiş kitle psikolojisi içinde kaybolmaktadır. Çok kere bir tek kişinin isabetsiz kararı, yüzlerce insanın aynı isabetsizliğe düşmesine sebep olmaktadır. Özellikle, çeşitli ideolojilerin kol gezdiği günümüz Türkiye'sinde bazı iç ve dış mihrakları da tarikatlar çevresinde toplanmış duygu ve heyecan yanı ağır basan kitleleri kendi emelleri yönünde kullanma arzu ve hevesini kamçılamaktadır. Bu kitleler arasına iyi yetişmiş bozguncular girebilmekte ve onları tahrik etmektedirler.

6. Hepsi değilse de bazı tarikat mensupları, özellikle bazı bölgelerimizde okuma-yazmayı, özellikle kadınların ve kız çocukların okumalarını teşvik etmemekte, cahil insanların kendilerine keramet atfetmelerine göz yummakta, onların kendilerini adeta bir mabûd gibi görmelerine müsamaha etmekte ve böylece hem kendilerinin hem de cahil insanların İslâm dininin kesinlikle yasak kıldığı birtakım inanışlara sahip olmalarına sebep olmaktadırlar. Başka bir deyişle, inanç açısından da ciddi problemler doğmaktadır. Bunun temelinde gerçek yönüyle İslâm dininin bilinmemesi ve ilim zihniyetinin toplumun her kesimine sağlıklı şekilde yayılmamış olması yatmaktadır.

Tasavvufta Allah’a Ulaşma Yolları

1. Ta­rîk-ı Ah­yâr: İbâ­det ve tak­vâ üze­rin­de yo­ğun­la­şan ta­rî­kat­ler­dir.

2. Ta­rîk-ı Eb­râr: Nef­si, çi­le ve hiz­met ile ter­bi­ye et­me­ye ağır­lık ve­ren ta­rî­kat­ler­dir.

3. Ta­rîk-ı Şüt­târ: Aşk ve vecd ile he­de­fe vâ­sıl ol­ma­yı gâ­ye edi­nen ta­rî­kat­ler­dir.

Günümüz Dervişlerinin Özellikleri

Günümüz dervişlerinin şu beş hastalığa müptela olduklarını gördüm:

1. İlmi bırakıp cehalete maruz kalmaları.

2. Gürültü ve şamataya kapılmaları.

3. İşlerini hafife almaları.

4. Tarikatları ile avunmaları.

5. Gereğini yerine getirmeden fütuhat beklentisine koyulmaları.

Günümüz dervişlerinin şu beş hususiyeti gözümüze çarpmaktadır:

1. Sünneti bırakıp bidate koyulmaları.

2. Ehl-i Hakkı bırakıp ehl-i batıla uymaları.

3. Her işte heva ve heveslerine göre hareket etmeleri.

4. Hakikatleri bırakıp genişlik ve rahat bir yaşam sevdasına düşmeleri.

5. Davalarına sadık kalmamaları.

Günümüz dervişlerinin en fazla becerdikleri beş haslet ise şunlardır:

1. İbadetlerinde vesveseye koyulmaları.

2. Âdetleri sürdürmeleri.

3. Her defasında toplantı düzenlemeleri.

4. Fırsat buldukça ilgi odağı hâline gelmeleri.

5. Tarikat erbabının ahval ve menkabeleri ile avunmaları.

Tasavvuf günde bin kerre ölüp yine dirilmektir.

Tasavvuf cümle âlem cismine cân olmağa derler.

Tasavvuf, Hakk’ın nâmütenâhi kudretini müşahede edip kendinden geçmek, ölmeden evvel ölmek, rûhen diri kalmaktır.

Tasavvuf, bütün âlemin cisminin rûhu olmak, onları ihya etmek, Hak Teâlâ’nın “Hayy” isminin mazharı olmaktır.

Tasavvuf gönül tahtında sultan olmağa derler.

Tasavvuf Hakk'ın esrarına hayran olmağa derler

Tasavvuf, dinin özünü bireyin iç dünyasında yaşanır hâle getirme faaliyetidir. Bu nedenle ilm-i hâl ve fıkh-ı bâtın adıyla anılmaktadır.

Rûhî ve ahlâkî arınma yolu anlamına gelen tasavvuf düşüncesi, tarikatlar vasıtasıyla sistemli ve disiplinli bir şekilde topluma yön vermiştir

İslâm tarihi boyunca tarikat önderleri, yaşadıkları coğrafyanın kültürel, sosyal, ekonomik ve siyasal alanda şekillenmesinde etkili olmuşlardır.

Tasavvuf düşüncesinin, anlayış ve terbiyesinin işlendiği, derinleştirildiği ve halka takdim edildiği yerler tekkelerdir.

İnsan ruhuna belli bir formasyon vermek tekkenin esas görevidir.

Evvel Allah adını yâd eyleriz

Dil dil olmuş kalbi dilşâd eyleriz.

Zikr-i Hak’la nutku inşad eyleriz.

Her harab abâdı abâd eyleriz.

Tekkedeki insanlar sadece hemfikir değil aynı zamanda hembezmdir, hemderttir, hemdildir, hemdemdir, hem­ hâldir, hemavâzdır, hembârdır, hemdûşdur, hemârâmişdir.

Tekkelerde dervişin uyması gereken üç kaide vardır:

Zikir,

Hizmet ve

Sohbet!

Bunlar da, zamana bağlanmıştır. Sûfîler bütün vakitlerini bu üç şeyle harcayıp bir lokma bir hırkayla yetinen insanlar değillerdir.

Bir dervişin tekke hayatı daimî değil, geçicidir. Çok az kişi ömrünün büyük bir kısmını tekkede geçirmiştir. Bunlar genellikle mücered dervişlerdir.

Hemen her sûfînin bir evi ve ailesi, geçimini temin ettiği bir işi vardır.

Esasen sûfî, toplum için Allah’la beraber olan kişidir. Gayesi, aza kanaat etmek değil, çok kazanıp insanlık için harcamaktır.

Halvet der encümen

Halka Hizmet Hakk’a Hizmettir

Hizmet ve Nafile İbadetler

İnsanımız Niçin Tasavvuftan Vazgeçemiyor?

İkinci soru şudur: niçin tasavvuftan vazgeç(e)miyoruz? Çünkü tasavvuf kültürü insan psikolojisinin en derin noktalarına iniyor ve ışık tutuyor.

Çünkü tekke psikolojisi, kamil insanın inşasını öngörüyor.

Çünkü tarikat terbiyesi, kavgayı değil, huzur ve sükunu arıyor.

Çünkü tasavvuf