Kurum Türü : Kağıthaneler | Kurucusu : |
Eğitim Dili : | Kuruluş Tar : |
Ülke / Şehir : / İzmir | Özellik : |
Ekleyen : Fıkıh Dersleri/2009-10-27 | Güncelleyen : /0000-00-00 |
İzmir Kağıt Fabrikası
XIX yüzyılda Türkiye'de ikinci kağıt fabrikasının İzmir'de kurulduğunu ve 1846 yılı sonlarına doğru kağıt üretimine başladığını görüyoruz. Konuyu incelemiş olan Osman Ersoy fabrikanın temel harfiyatının 1844 yazında yapılmış olduğunu tahmin etmekte fabrika ile ilgili belgelerin zaman aralıkları taşıdığı için faaliyetinin yıl yıl incelenemediği kaydetmektedir.
Bu fabrikaya ait bilgilerimize göre amaç ucuz kağıt üretilmesiydi ve fabrika 15 yıl için gümrük resminden muaf tutulmuştu. Ancak bu önlemin bile çalışmadığı İstanbul ve başka vilayetlere gönderilen kağıtlardan İzmir gümrükçüsünün resim almayı sürdürdüğü anlaşılıyor.
Fabrika Bryan -Donkin tipi modern bir kağıt makinesine sahipti ve burada yapılan kağıtların kalitesi iyiydi. Bu fabrikada üretilen kağıtların hiç değilse bir kısmı "eser-i cedid" kağıdı olarak bilinmektedir.
Fabrikanın bir süre devletin kağıt ihtiyacının bir kısmını karşıladığını ancak devletin bile satın aldığı kağıdın parasını fabrikaya iki yıl geç ödediği düşünülürse başarısızlığın nedeni anlaşılır. Tarihçi Abdurahman şeref bu durumu şöyle dile getirmektedir. "Avrupa mamülatı kırtasiyenin rekabetiyle beraber sermayesinin veresiye kalması sebebi tatil olmuştur zannederim."
Ersoy fabrikanın mülkiyet biçimi hakkında bir şey söylemiyor. Kağıtçı ise fabrikanın Düzoğlu Cüce Karabet ile Hoca Mihran tarafından kurulduğunu ve "özel teşebbüse" ait olduğunu belirtiyor.
Fabrikanın kapanış tarihi konusun da da kesin olarak bir şey söylemek mümkün değildir. Ersoy "1847-1851 arasındaki imalat hakkında bilgilerimiz eksiktir" ve "1851'in son ayları ile 1852'nin ilk iki ayında İzmir fabrikasından 72.615 kuruşluk kağıt satın alındı..." dediğine göre fabrikanın 1852 yılının hiç değilse ilk aylarında faaliyette oluğunu düşünmek olasıdır. Kağıtçının ".... Ne yazık ki, Halkapınar Kağıt Fabrikası, 1843'te İzmit'te kurulması mukarrer kağıt fabrikası kuruluşunu daha teşebbüs devresinde akim bıraktırmayı başarmış olanların sabotajlarına ancak 6 ay dayanabilmiş idi" şeklinde görüşüne ise katılmak mümkün görünmemektedir.
Bu fabrikanın akıbeti hakkında Ömer Celal Saraç da şu değerlendirmeyi yapmaktadır:
"Kucak dolusu paraya mal olan bu fabrikaların mühim bir kısmı, mesela İzmir kağıt, hazinenin vaziyeti artık mütemadi açıklarını karşılamaya imkan vermediği için, bir müddet sonra kapanmıştır. Bu suretle bilgisizlik, idaresizlik ve suiistimaller yüzünden ve kısmen de kapitülasyonların milli fabrikaların himayesine imkan vermemesi dolayısıyla büyük ümitlerle başlamış olan bu sanayileşme hareketi iflas etmiştir."