el-Fark Beyne'l-Fırak
Abdülkahir el-Bağdâdî’nin (ö. 429/1037-38) İslâm mezhepleri tarihî hakkındaki eseri.
Tam adı el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm olan eser, mukaddimesinde belirtildiğine göre kurtuluşa eren fırka ile diğerlerini açıklamak ve aralarındaki görüş farklarını göstermek maksadıyla kaleme alınmıştır.
Bağdadi”, ümmetin yetmiş üç fırkaya bölüneceğini, biri hariç diğerlerinin cehenneme gireceğini bildiren ve sıhhati tartışmalı olan hadisi (bk. fırkai sahih kabul ederek eserin plan ve muh­tevasını buna göre düzenlemiştir.

Beş kısma ayrılan eserin birinci kısmında yukarıdaki hadis açıklanmıştır.
İkinci kısım iki bölüme ayrılmış olup bunların birincisinde “İslâm milleti” (islâm ümmeti) sözünün anlamı verilmiş, ikinci bölümde ümmetin ihtilâf ettiği konular ve bunların sonunda ortaya çıkan başlıca fırkalar kısaca tanıtılmıştır. Fır­ka sayısını yetmiş üç olarak tesbit etmeyi amaçlayan Bağdadî bu bölümde birçok fırkanın Kollarını birleştirerek tek fırka haline sokmuştur.
Üçüncü kısımda “Fıraku’l-ehvâ” (sapık fırkalar) başlığı altındaki sekiz bölümde Revâfız. Havâric, Kaderiyye – Mu’tezİle, Mürcie, Neccâriyye, Cehmiyye. Bekriyye, Dırâriyye, Kerrâmiyye. Müşebbihe fırkaları ele alınmıştır. İkinci kısımda fırkaların sayısının yetmiş iki olduğu söylendiği halde bu kısımda birleştirilmiş fırkalar hariç baş­lıca yetmiş dokuz fırka hakkında bilgi verilmiştir.
Dördüncü kısımda. “İslâm’a mensup olmadıkları halde İslâm’a nisbet edilen fırkalar” genel başlığı altında ve on yedi kısa bölüm halinde Sebeiyye. Beyâniyye, Mugiriyye, Harbiyye, Mansû-riyye. Cenâhiyye, Hattâbiyye, Gurâbiyye, Şuray’iyye, Hulûliyye, Ashâbü’l-ibâha, Ashâbü’t-tenâsuh, Hâbıtiyye. Himâriyye, Yezîdiyye. Meymûniyye ve Bâtıniyye grupları anlatılır.
Beşinci kısım beş bölüm ha­linde “el-Fırkatü’n-nâciye” başlığı al­tında Ehl-i sünnet ve’l-cemaate ayrılmıştır.

Abdülkahir el-Bağdâdî’nin bu eserini yazmaktaki gayesi, sayılarının yetmiş iki olduğunu söylediği, fakat aslında bu sayıyı çok aşan fırkaları reddetmek ve kurtuluşa eren fırkanın ancak Ehl-i sün­net ve’l-cemaat olduğunu ispat etmek­tir.
el-Fark beyne’l-firak’ta, bu alanın diğer eserlerinde görüldüğü gibi fırkaların doğuşu ve gelişmesinde tarihî, siyasî, içtimaî, kültürel vb. şartlar ve se­bepler üzerinde durulmamış, fırkayı meydana getiren âmilin bir kişi veya çeşitli kişiler olduğu esasından hareketle önce o kişinin tanıtımına, daha sonra da gö­rüşlerinin tenkidine geçilmiştir.
Sünnî olmayan muhtelif şahıs ve fırkalara ait görüşler nakledilirken tarafsızlık ilkesine riayet edilmemiş, Fahreddin er-Râzî ve son devir araştırmacılarının da belirttiği gibi akaid mezheplerinin kendi eserlerinden değil muhaliflerinin eserlerinden nakiller yapılmış, çok defa bu mezheplerin benimsemediği, hatta reddettiği görüşler kendilerine nisbet edil­miş ve bu görüşlerin onların bazı kanaatlerinin kaçınılmaz sonuçlan olduğu ileri sürülmüştür. Hatta müellif zaman zaman muhaliflerine dair görüşleri anlatırken sert bir dil kullanarak tahkir edici sözler sarfetmekten çekinmemiştir.

İslâm mezhepleri tarihi geleneğini en kesin çizgileriyle belirlediği kabul edilen ve kendinden sonraki eserlere usul ve tasnif açısından büyük ölçüde tesir eden el-Fark beyne’l-fırak’ın bugüne kadar üçü tahkikli, biri tahkiksiz olmak üzere dört baskısı yapılmıştır.

Bunlardan Muhammed Bedr neşrinde Berlin Königlichen Bibliothek’te kayıtlı bir nüsha, Zâhid Kevserî neş­rinde ise Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin soyundan gelen Celebizâde’den alınmış yazma nüsha esas alınmıştır. Bu ikinci neşre. Berlin nüsha­sında bulunmayan beşinci kısmın beşinci ve daha sonraki bölümleri de eklenerek eser tamamlanmıştır. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd’in gerçekleştirdiği üçüncü neşir. anlaşıl­dığı kadarıyla Muhammed Bedr ve Kev­serî neşirlerine dayanmaktadır. Ancak bunlardaki bazı hatalar tashih edilmiştir. el-Fark beyne’l-fırak’ın tahkiksiz baskılan da yapılmıştır.

el-Fark beyne’l-firak, Ethem Ruhi Fığlalı tarafından Mezhepler Arasında­ki Farklar adıyla Türkçe’ye ve Muhammed Cevâd Meşkûr tarafın­dan Terceme-i el-Fark beyne’l-fırak adıyla Farsça’ya tercü­me edilmiştir.
Eseri Abdürrezzâk b. Rızkullah b. Ebû Bekir b. Halef er-Res’anî (ö. 66! 1263) Muhtaşaru Kitâbi’1-Fark beyne’l-fırak başlığı altında ihtisar et­miş, bu muhtasarın Şam Zâhiriyye Kütüphanesi’nde kayıtlı yazma nüshasını Philip Hitti yayımlamıştır.
Eserin baş taraftan Mürcie’ye kadar olan kısmı I. cilt olarak Kate Chambers Seely tarafından, geri kalan kısmı da 11. cilt olarak Abraham S. Halkin tarafından Moslem Schismes and Sects adıy­la İngilizce’ye çevrilmiştir. Bunlardan il­ki bir hayli hatalı. Muhammed Bedr’in nesrinden yapılan ikinci tercüme ise da­ha başarılıdır.