Soru: "Zaman değiştikçe hükümler de değişir" mecelle kaidesi 
لا ينكر تغير الأحكام بتغير الزمان
Zamanın değişmesiyle ictihadi hükümler ve yorumlar değişir ve yenilenmeye ihtiyaç duyar” şeklinde  anlamlandırılabilir mi? Buradan hareketle  eski fıkıh kitapları geçerliliğini kaybetmiştir yeni fetvalar ve yeni ictihatlar gerekir deniliyor.  
Bu görüşe ne dersiniz.

el Cevab: Manası zamanın değişmesiyle ictihadi hükümler ve yorumlar değişir ve yenilenmeye ihtiyaç duyar şeklinde değildir.
Fıkhi hükümler kurallar ve fetvalar da her yeni zamanda yeniden değişir de demek değildir.
-- Bir hüküm ayetle veya hadisle veya her ikisiyle sabit ise değişmez. Zamanın ilerlemesiyle de değişmez. Her zamanda yaşayanlar aynı hükümlerle mükelleftirler.
-- Fıkhi fetvaların fetva verilme şartları aynıysa onlar da değişmez. 1000 sene önce neyse şimdi de aynıdır.
Ama bir olayın hükmü verilirken o olayın oluşma şartları farklılaşırsa sabahleyin oluşan şartlar öğleden sonra eksilir ya da fazlalaşır ya da değişirse öğleden sonraki fetvanın caizlik, farzlık, vaciplik gibi açılardan hükmü değişebilir.
--Zaman değiştikçe hükümler de değişir" mecelle kaidesi

لا ينكر تغير الأحكام بتغير الزمان

ise alel itlak değildir. Örf konusundadır. Mecellenin 39. maddesidir.
-Bu kuralın ictihadların her zaman değiştiğinde yenilenmesinin gerekeceği şeklinde yorumlanması ilmi değildir. Vahim bir hatadır.

Konunun dediğim gibi olduğunu görmek için bk. Ali Haydar Efendi, Durerul Hukkam Şerh Mecelletil Ahkam I.47

إن الأحكام التي تتغير بتغير الأزمان هي الأحكام المستندة على العرف والعادة ; لأنه بتغير الأزمان تتغير احتياجات الناس , وبناء على هذا التغير يتبدل أيضا العرف والعادة وبتغير العرف والعادة تتغير الأحكام حسبما أوضحنا آنفا , بخلاف الأحكام المستندة على الأدلة الشرعية التي لم تبن على العرف والعادة فإنها لا تتغير . مثال ذلك : جزاء القاتل العمد القتل . فهذا الحكم الشرعي الذي لم يستند على العرف والعادة لا يتغير بتغير الأزمان , أما الذي يتغير بتغير الأزمان من الأحكام , فإنما هي المبنية على العرف والعادة , كما قلنا ,

Yukardaki mecelle maddesinin şerhinin Türkçesi şudur;
(Zamanın değişmesiyle değişen hükümlerden kasıt örf ve adetlere dayalı fıkhi ictihad ya da hükümlerdir. Bunun sebebi zamanın ilerleyişiyle ihtiyaçların ve adetlerin değişmesi durumudur... Şeri delillere dayanan fıkhi hükümler ise zamanın değişmesiyle asla kat a değişmezler...)
Yukardaki mecelle maddesinin şerhinin Türkçesi şudur;
(Zamanın değişmesiyle değişen hükümlerden kasıt örf ve adetlere dayalı fıkhi ictihad ya da hükümlerdir. Bunun sebebi zamanın ilerleyişiyle ihtiyaçların ve adetlerin değişmesi durumudur... Şeri delillere dayanan fıkhi hükümler ise zamanın değişmesiyle asla kat’a değişmezler...)
--Son olarak zaman değiştikçe İctihadların da değişmesi fikri bir müctehid ölünce onun fetvalarıyla amel edilmez yeni müctehide gidilir onun fetvalarıyla amel edilmeye başlanır manasında da kullanılmaktadır. Ama bu görüş şii görüşüdür. Şiiler zamanın değişmesiyle hatta müctehidin ölmesiyle birlikte fetvasının da geçerliliğini yitireceğini iddia ederler.
Sünnilere göre bir müctehid ictihadları ölmesiyle birlikte geçerliliğini yitirmez.