Soru: Hocam "anne baba bakımı ve velayeti sadece erkeğe aittir." Lütfen bana bunu delileri ile anlatan yazıyı atabilir misiniz?

el Cevab: Anne babaya hizmet bütün evlatların dini sorumluluğudur. Erkek evlat veli niteliği olduğundan anne baba yaşlanınca onlara bakmak ve gözetmekle fıkhi açıdan mükellef olur. Kız evlat evlendiğinde bu yükümlülüğü gücü yettiği kadar olur. Eşinin ailesindeki yükümlülükleri izin vermezse ya da eşi izin vermezse bu yükümlülük üzerinden kalkar."

Bu ifadelerin delilleri aşağıdadır.

Genel bir kaide olarak evlatlar anne babalarına hak olan şeylerde itaat etmek ve onları onurlandırmak ve gönüllerine gitmekle memurdurlar.
Ayette azarlamamak, öf bile dememek hizmet etmek yaşlandıklarında onları kayırmak asla kırmamak Allah’ın tevhidinin akabinde anne babaya ihsan ve itaatın zikredilmesi bunu açıkça gösterir.
Peygamberimiz kendisinin yanında cihada iştirak etmekten bile daha önemli tutarak anne babaya hizmeti emretmiştir.
Bütün iman sahipleri efendimizin tevcihleri doğrultusunda anne babalarına ihsan ve hizmetle memurdurlar.
Genel olarak İnsanı (kadını ve erkeği) anne babaya itaat ve hizmetle emreden ayetlerden sonra erkeklere hitaben onlardan iki ya da biri yanında yaşlanırlarsa... diye başlayan emirler ve hatırlatmalar vardır.
Bu uyarı erkeklerin anne babalarının velileri olduğunu ispat eden ayetlerden biridir. Hitap erkekleredir. Teşvik erkekleredir. Onlardan birisi ya da ikisinin bir erkeğin yanında yaşlanması onlarla cennetin kazanılması fırsatının o erkeğe bahşedilmesidir. Büyük nimettir.
İsra Suresi 23-25 ayetlerini inceleyiniz.

وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُممَا قَوْلًا كَرِيمًا* وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا* رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسسِكُمْ ۚ إِن تَكُونُوا صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُورًا

Peygamberimiz insanların hangisi ona hürmet ve itaat ve ihsan etmemize daha layıktır diye sorulduğunda anne babayı söylemiş kadın için ise anne babasından ayrılıp evlenince eşinin en itaat edilecek rızası gözetilecek şahıs olduğunu bildirmiştir.
O halde anne babaya ihsan ve hizmet erkek evlat sorumluluğu olsa da bir erkekle yuva kurmamış kız evlatların da onlara hizmet ve ihsan ve itaat sorumlulukları daha büyük bir sorumluluk (evlilik) altına girinceye kadar onlar için de geçerlidir. Evlat olmaları boyutuyla bu emirlerle muhatap olmaya devam ederler.
Evlilik sorumluluğuna girince ise öncelik eşin rızası ve itaatı ve kurdukları ailenin desteklenmesi ve kalkındırılması ve ayakta tutulması olur.
Evli bir kadın için eşin rızası bizzat Allah’ın emri ve peygamberinin uyarısıyla anne babasının itaatından daha önce gelir.
Aişe (ra), kadın üzerinde itaata hakkı en büyük olan kimdir diye sorunca efendimiz "eşidir" buyurmuşlardır. Bkz.[1]

أخبرنا أبو القاسم الحسن بن محمد بن أحمد بن عقبة بن خالد السكوني ، بالكوفة ، ثنا عبيد بن غنام بن حفص بن غياث ، ثنا أبي ، عن أبيه ، عن مسعر ، عن أبي عتبة ، عن عائشة رضي الله عنها ، قالت : يا رسول الله من أعظم الناس حقا على المرأة ؟ قال : " زوجها " قلت : من أعظم الناس حقا على الرجل ؟ قال " أمه " .
هذا حديث صحيح الإسناد ولم يخرجاه ." .

Hakim, hadise sahihtir demiştir.
Kadın genel olarak ve özel olarak eşine itaat etmekle ona hayatıyla ve gönlüyle bağlı olmakla emredilmiş ve bu tarz yaşam övülmüştür.
Efendimizin eşinin izniyle nafile oruç tutması; eşinin izniyle evine misafir kabul etmesi ile ilgili uyarıları için Bkz. [2]

لا يحل للمرأة أن تصوم وزوجها شاهد إلا بإذنه ولا تأذن في بيته إلا بإذنه

Mülahaza: Ümit Yıldız
Hocam İsra 23-25 erkeklere hitap tam olarak nerede?

el Cevab:
1- ke hitab zamiri erkekleredir.
2- feka tegul nehyi erkek tekil şahsadır.
3- la tenharmuna emri tekil erkeklere hitaptır.
4- qul emri erkek tekil şahsa hitaptır.
5- ıhfıd emri erkeğedir.
6- qul emri erkek tekil şahsadır.
Bu emirler anne babanın yanında yaşlandıkları erkek evlatlarına ve onun şahsında ailesinedir.
Bakmakla yükümlü velinin erkek evlat olduğunu haber yoluyla emir kalıbıyla içerir.

إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا
فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ
وَلَا تَنْهَرْهُمَا
وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا*
وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ
وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا*

Husayn bin Muhsin el Ensari hadisinde efendimiz bir kadına evli olup olmadığını sormuş evli olduğunu öğrenince ona eşinle aran nasıl demiş kadın elimden gelmeyince ona itaat etmiyor elden geldiğince ona uyuyorum demiş. Efendimiz de onu uyarıp “dikkat et onun rızasını gözet, o senin cennetin ya da cehennemindi” diye ikaz etmişlerdir.

عن الحصين بن محصن : أن عمة له أتت النبي صلى الله عليه وسلم في حاجة ففرغت من حاجتها فقال لها النبي صلى الله عليه وسلم أذات زوج أنت ؟ قالت نعم قال : كيف أنت له ؟ قالت ما آلوه ( أي لا أقصّر في حقه ) إلا ما عجزت عنه . قال : " فانظري أين أنت منه فإنما هو جنتك ونارك ".

Abdurrahman bin Avf hadisinde kadınların cennete girmeleri 5 şeyledir buyurmuşlar. Bunlar arasında 5 vakit namazını kılması, ramazan orucunu tutması, namusunu koruması ve eşine itaat etmesini saymışlar bunları yapabilen kadının cennetin hangi kapısından isterse ondan cennete gireceğini müjdelemişlerdir. Bkz. [3]

• عن عبد الرحمن ابن عوف قال قال رسول الله صلى اللهم عليه وسلم إذا صلت المرأة خمسها وصامت شهرها وحفظت فرجها وأطاعت زوجها قيل لها ادخلي الجنة من أي أبواب الجنة شئت

Yine bir insanı bir insan itaat için secde etmekle emredecek olsaydım eşini erkeğine saygı için secde etmekle emrederdim buyurarak erkeğin itaat edilerek onure edilmesinin önemine işaret etmişlerdir.
Efendimiz kadının secde etmesi teşbihini yaptığı hadisinde Allah'a yemin olsun ki bir kadın eşinin rızasını gözetmediği sürece rabbinin rızasını gözetmemiş olur bir bineğin üzerinde kendisiyle birlikte olmak istese o bile buna eşinin üzerindeki haklarındandır buyurmuşlardır. Bkz.[4]

عن عبد الله بن أبي أوفى قال : لما قدم معاذ من الشام سجد للنبي صلى الله عليه وسلم قال ما هذا ييا معاذ قال أتيت الشام فوافقتهم يسجدون لأساقفتهم وبطارقتهم فوددت في نفسي أن نفعل ذلك بك فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم فلا تفعلوا فإني لو كنت آمرا أحدا أن يسجد لغير الله لأمرت المرأة أن تسجد لزوجها والذي نفس محمد بيده لا تؤدي المرأة حق ربها حتى تؤدي حق زوجها ولو سألها نفسها وهي على قتب لم تمنعه "

Bu çerçevede İslam fıkhında aile kurumu oluşmuş ve kadınlar evlendikten sonra eşlerinin ailesine bende olmakla mükellef tutulmuşlar, kendi anne babasını unutmamakla ve eşlerinin de izni ile onlara sıla-i rahimde bulunmaya ve ellerinden gelen ile onlara iyilik ve ikramda bulunmaya teşvik edilmişlerdir.
İslam fıkhındaki veli ve velayet ile alakalı sorumluluk ve yetki de yine bu yazdıklarıma delildir.
Kadınlar erkeklerin velisi yani üstünde bir merci olamaz. Ailedeki veli yani sorumlu erkektir. Kadınlar yardımcılardır. Erkeğin velayeti eşi ve çocukları üzerinde esastır. Erkek ölürse ailedeki büyük erkek çocuk veli ve vasi olur… Kadın anne olsa da kızını evlendiremez ama erkek kızının adına nikah kıyabilir.

Kadınların erkeğin ailesini kendi ailesi bilmesi ve öyle davranmasını meşru kılan rivayetlerden birisi de meşhur "hepiniz çobansınız..." hadisidir. Bu hadiste erkekler eşleri ve çocuklarına hakim kılınmışlardır ve onlardan sorumludur" denilmekte kadın zikredilirken "eşine karşı onun hizmetinden çocuklarının bakımından ve bakmakla yükümlü olduklarına bakmada eşine yardımcılık görevinden" söz edilmektedir.
Erkeklerin kadınlara hakim ve yönetici kılınması kadınların erkeklere yönetici olmasını men eden ayetler ve hadisler de yine bu yazdıklarımın genel delillerindendir.

Abdullah (ra) dan:
''Hepiniz yöneticisiniz ve hepiniz yönettiklerinizden Allaha karşı sorumlusunuz. İnsanların yönetici olan başkan onları yönetmekten sorumludur. Erkek aile fertlerinden sorumludur. Onlarla alakalı sorumluluklarından hesaba çekilecektir. Kadın (eş) eşinin evinden ve çocuklarından eşine karşı sorumludur. Onlarla alakalı sorumlulukları sebebiyle hesaba çekilecektir dikkat edin. Hepinizin sorumlulukları vardır ve sorumluluklarından herkes hesaba çekilecektir.'' Bkz.[5

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : " كُلُّكُمْ رَاعٍ فَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ ، فَالْأَمِيرُ الَّذِي عَلَى النَّاسِ رَاعٍ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَى بَيْتِ بَعْلِهَا وَوَلَدِهِ وَهِيَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُمْ ، وَالْعَبْدُ رَاعٍ عَلَى مَالِ سَيِّدِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُ ، أَلَا فَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ " .

Ek: Diğer rivayet bkz. [6]

كلكم راع وكلكم مسئول عن رعيته الأمير راع الرجل راع على أهل بيته المرأة راعية على بيت زوجها وولده

Ek: Diğer rivayet bkz. [7]

كلكم راع وكلكم مسئول عن رعيته الإمام الذي على الناس راع وهو مسئول عن رعيته الرجل راع على أهل بيته وهو مسئول عن رعيته المرأة راعية على أهل بيت زوجها وولده وهي مسئولة عنهم عبد الرجل راع على مال سيده وهو مسئول عنه كلكم راع وكلكم مسئول عن رعيته

Kadınların eşlerinden izinsiz eve insan almaları, evden çıkmaları, başkalarının ziyaretine gitmeleri, uzak yola yalnız başlarına gitmekten men olunmaları, süslenerek evden çıkmalarının haram olması, yabancı erkeklerle zaruret dışında görüşmelerinin sohbet etmelerinin haram oluşu da yine söylediklerime genel anlamda delildir.

Mülahaza: Nefıse Toplanır
Yaşlı anne babanın oğlu yoksa sadece kızları varsa o zaman hüküm nasıl?

el Cevab: Evlatların çok önemli bir ahlaki değeri olmalıdır.
Sadece kendisinin kişisel merakları, uçuk idealleri ne uygun birisi olmasını dikkate alarak evlenmemelidir.
Evlenirken dikkat edilecek tek kriterleri karşı cinsin parası veya albenili dış görünüşü olmamalıdır.
Bir erkek ve bir kız evlenirken elden geldiğince Allah’ı ve peygamberini seven ve onlara itaatkar olan birisi olmalıdır.
Çözüm İslam ahlakının ve iman değerlerinin yaşanmasındadır.

Erkek kardeşi olsa da olmasa da evlenecek kız anne babasını da düşünerek evlenmelidir. Onlara hizmet gerekebilecekse sadece bunu dikkate alarak evlenmesi bile salih amel olur.
Kızların hayırlısıyla erkenden evlendirilmesi de gelecek salih evlatların aneneanne ve dedelerine sahip çıkmalarına katkısı olacaktır.

Salih bir erkek eşinin anne babasını zayetmez. Onları elden geldiğince sahipsiz bırakmaz.
Kazanılacak iyi dostlar iman sahipleriyle olan hukukta hayatın zorlukları karşısında büyük destek olacaktır.

İman sahipleri esbaba sarılır kalan kısımda Allah’ın lütuflarını da umarlar, beklerler.
Erkek evladı olan nice insanlar yanlış terbiye sebebiyle evlatlarından hayır görmemektedirler. Çok üzücüdür.

Müminlerin kültüründe anne baba bir çocuğu en az 20 yıl kayırır gözetir. Kızlarımız içinde durum budur. Onlar da evlilik ve iş ve oturacakları yer kararlarını verirken anne babalarını dikkate alırlarsa yaşlılıkta karşılaşılacak sıkıntılar daha kolay aşılabilecektir.

Özetlersem;
1- Erkek kardeşleri olmayan kızlar evlenirken eş seçerken anne babalarını düşünerek dikkate alarak evlenirlerse bunun ileriki dönemde onlara hizmet edebilmelerine önemli katkısı olacaktır.
2- Eşlerin çocuk sayısı elden geldiğince çok olursa çocukların birbirleriyle dayanışması kolay olacaktır.
3- Aynı yerleşim semtinde oturma imkânını gözetmek gibi kolaylaştırıcı tercihler evli kızların anne babalarına sahip çıkmalarını kolaylaştıracaktır.

Kadınlar Erkeklere İtaat Etmekle Emredilmişlerdir

Kadınlar Eşlerine Hizmet Etmekle Mükellef Midir?

İslamda Haklar, Gelinin Eşinin Ailesine Bakmak İstememesinin Hükmü, İslamda Övülen Ameller

Kadınlar Ve Genç Kızların Evlerinden Çıkarken Velilerinden İzin Almaları Gereğinin Delilleri

Erkek Hocadan Genç Kızların Ders Almalarının Hükmü, Genç Kız Velisinin İzni Olmadan Evinden Ayrılabilir mi  

Kayınvalide Gelin İlişkisi, Şeri Bir Mazeret Olmadan 3 Günden Fazla Küs Kalmanın Hükmü

(Sılai Rahim) Anne ve Babanın İzni Olmadan Akraba Ziyaretinin Hükmü

[1] el Hakim, el Müstedrek ala's-sahihayn, H. No: 7418; 7326
[2] el Buhari es Sahih, H. No: 4899
[3] Ahmed b Hanbel, el Müsned, H No: 19025
[4] İbn Mace, es Sünen, H. No: 1853
[5] el Buhari, es Sahih, H. No: 2380; Muslim, es Sahih, H No: 3414; Ebu Davud, es-Sünen, H. No: 2542; Ahmed b Hanbel, el Müsned, H.No: 5021; et Tabarani, Müsnedu'ş-Şamiyyin, H.No:2883.
[6] el Buhari, es Sahih, H. No: 4826
[7] el Buhari, es Sahih, H. No: 6632.